Na terenie podmokłych łąk w Zajezierzu tuż przy drodze nr 519, łączącej Zalewo z Małdytami, na wysokości ok. 123 m. n.p.m. ma początek struga Fiugajka. Pozostawienie tego terenu naturalnym procesom przyrody powoduje, iż wspomniane łąki zarastają coraz liczniejszymi kępami krzewów, roślinność zatrzymuje wodę, a to w efekcie powoduje, że Fiugajka zasilana jest coraz mniejszą jej ilością (patrz fot. nr 1 i 2). Pierwsze naturalne spotkanie z Fiugajką, za jej źródłem, następuje w miejscu jej przecięcia się z drogą Zajezierze – Jarnołtowo. Nasza struga przypomina raczej tu niewielki rów melioracyjny i przechodzi pod drogą małym przepustem (patrz fot. nr 3). Stąd podąża w kierunku lasów i borów bagiennych pomiędzy Fiugajkami, a Gumniskami Małymi z rezerwatem przyrody “Zielony Mechacz” i torfowiskiem Budwity. Nie wchodząc w kompleks lasów odbiera nadmiar wód z tego terenu i kieruje się w kierunku Jarnołtówka.

Na asfaltowej drodze z Jarnołtowa do Jarnołtówka spotykamy niewielki mostek konstrukcji betonowej z metalowymi zabezpieczeniami pobocza (patrz fot. nr 4). W tym miejscu Fiugajka przepływa pod drogą i kieruje się w kierunku kolonii Jarnołtowa zwanej potocznie Przyborowem. Po raz kolejny z Fiugajką spotykamy się na nieutwardzonej drodze „Przyborowa”, prowadzącej z Jarnołtowa do Budwit. Zbudowano tam mały most konstrukcji żelbetonowej z metalowymi przęsłami ogrodzenia zabezpieczającymi pobocze drogi. Przed samym mostkiem struga łączy się z rowem odprowadzającym nadmiar wód z pól Jarnołtówka (patrz fot. nr 5 i 6). Minąwszy mostek struga kieruje się w kierunku Jarnołtowa. Dociera do polnej drogi Jarnołtowo – Kadzie, na skraju dawnego parku przy jarnołtowskim pałacu. Zbudowano tam także mały most konstrukcji żelbetonowej z metalowymi przęsłami ogrodzenia zabezpieczającymi pobocze drogi (patrz fot. nr 7). Okrążając centrum Jarnołtowa od północy i zachodu Fiugajka dopływa do drogi asfaltowej Jarnołtowo – Połowite. Mniej więcej w połowie drogi do tego miejsca zasilana jest wodami rowu wypływającego z bagiennego lasu przy kolonii „Przyborowo”, pokonuje też przepust zbudowany na drodze nieutwardzonej prowadzącej z Jarnołtowa w kierunku pól uprawnych. Do roku 2011 na drodze w kierunku Połowit Fiugajka przepływała pod mostem. Był to most w którym jezdnia przenoszona była na dwu metalowych dźwigarach opartych na murowanych kamiennych przyczółkach. Jezdnię po obu stronach ograniczały murowane zadaszone 4 słupy połączone metalowymi przęsłami. Po obu bokach przyczółków, od góry w kierunku lustra wody wybudowane były kamienne schody. W roku 2011 podczas remontu mostu dokonano jego degradacji do funkcji przepustu, zlikwidowano też obustronne schody (patrz fot. nr 8 i 9). Po pokonaniu owego przepustu koryto Fiugajki kieruje się w kierunku południowym i po kilkuset metrach spotka się z drogą nieutwardzoną prowadzącą z Jarnołtowa do pól uprawnych i jarnołtowskiego cmentarza. Drogę tą pokonuje pod mostkiem o ograniczonej nośności do 5 ton, z barierami ochronnymi pobocza z żerdzi drewnianych (patrz fot. nr 10). W dalszej kolejności nurt naszej strugi kieruje się w kierunku kompleksu leśnego i dalej okolic wsi Bądki. Przed lasem pokonuje przepust na prywatnej drodze polnej i kolejny dalej w centrum lasu. Po wyjściu z lasu koryto Fiugajki otaczając wieś Bądki szerokim łukiem po jej zachodniej stronie i przechodząc pod mostkami na drodze nieutwardzonej z Bądek do Sadławek i drodze do byłego folwarku Lindenhof kieruje się w kierunku doliny dawnego jeziora Trumpen (patrz fot. nr 11 – 13). Tam wody Fiugajki łączą się z wodami wypływającymi z jezior w Pozortach i Girgajnach i płyną dalej pod nazwą Zalewka aby ostatecznie ujść do jeziora Ewingi (patrz fot. nr 14 – 16). Przed wiekami Fiugajka nosiła nazwę Hauptgraben (pol. Główny Rów) i kończyła swój bieg w jeziorze Trumpen. Jezioro to poprzez strugę Trumpina zasilało wody jeziora Ewing-See (pol. Ewingi). Chcąc umożliwić żeglugę z Zalewa do Iławy, Krzyżacy już w 1334 roku wykopali kanał Weinsdorf (Dobrzycki) łączący jezioro Ewingi z jeziorem Jeziorak. Aby utrzymać ówczesny poziom wód połączonych jezior na wykopanym kanale wykonano śluzę. Jednak mimo tego poziom wody w jeziorze Ewingi zaczął się obniżać co skutkowało powolnym zmniejszaniem się jeziora Trumpen. W 1886 r., kanał Dobrzycki pogłębiono i zlikwidowano śluzę przez co obniżono lustro wody jeziora Ewingi, skutkiem czego jezioro Trumpen zniknęło. Wówczas to nasza dzisiejsza Fiugajka, wtedy nazywana Hauptgraben połączyła się z Zalewką, wtedy nazywaną Műhlen Graben (pol. Młyński Rów). Jezioro Trupen zniknęło, a w jego pradolinie wykształciła się szata roślinna oraz siedlisko zwierząt, rzeźbią w niej swe koryta struga Fiugajka i rzeczka Zalewka.

Nadmiar wód opadowych z terenów Jarnołtowa poprzez strugę Fiugajkę, Zalewkę, jezioro Ewingi, Kanał Dobrzycki, jezioro Jeziorak, Kanał Iławski, Kanał Ostródzko-Elbląski, jezioro Drużno, rzekę Elbląg uchodzi do Zalewu Wiślanego, a także z jeziora Drużno przez Kanał Jagielloński, Nogat i Wisłę do Morza Bałtyckiego.

Nurt Fiugajki wykorzystuje od źródła do ujścia różnicę poziomu terenu wynoszącą około 23 m. Biorąc jednak pokonywaną znaczną odległość, spadek jest niewielki stąd szybkość przepływu jest powolna, a w okresach niskiego stanu wody wręcz minimalna.

Fiugajka większą część swej drogi rzeźbi swym nurtem ziemie należące do Jarnołtowa dlatego wydaje się usprawiedliwione odwołanie w tytule artykułu do niej jako jarnołtowskiej Fiugajki. Dawna nazwa Hauptgraben (pol. Główny Rów) była bardziej praktyczna, bowiem wskazywała, iż koryto tego cieku wodnego nie powstało w sposób naturalny, siłami przyrody, a zostało wykopane przez człowieka, w dodatku miało połączenie z innymi mniejszymi rowami. Główny, bo rów ten odbierał wody z innych bocznych rowów. Dzisiejsza nazwa pochodzi od nazwy geograficznej osady Fiugajki leżącej przy wsi Zajezierze.

Warszawa, sierpień 2015 r.

Zbigniew Jerzy Woś
zbigwos@gmail.com

 FOTOGRAFIE: