Pierwsze wzmianki o używaniu kościelnych dzwonów pochodzą z VI wieku z terenu Irlandii i Galii. Dzwonami oznajmiano rozpoczęcie i zakończenie ćwiczeń duchowych w klasztorach, jak również zapraszano wiernych na Mszę Świętą. Najstarsze dzwony były stosunkowo małe, odlewane lub sporządzane z płyt metalowych połączonych nitami. Od czasów panowania Karola Wielkiego (VIII/IX wiek) co najmniej jeden dzwon należał do zwyczajnego wyposażenia każdego kościoła i kaplicy. W tym też czasie upowszechnił się zwyczaj budowania wież, zwanych dzwonnicami, by głos dzwonów mógł się rozlegać swobodnie i daleko. Od wieku XIV odlewano je w coraz większych formach, przez co osiągnęły znaczną wagę i rozmiary oraz głęboki i uroczysty dźwięk.
Od momentu, gdy dzwony zadomowiły się w tradycji Kościoła i w służbie liturgii, zaczęto stosować obrzęd ich poświęcenia. W tradycji średniowiecznej obrzęd ten składał się z 3 części. Najpierw dzwon obmywano wodą święconą, następnie siedmiokrotne namaszczano dzwon od strony zewnętrznej olejem chorych i czterokrotnie od strony wewnętrznej olejem krzyżma. Wreszcie następowało okadzenie wnętrza dzwonu. W nowszych czasach dodano jeszcze w rycie poświęcenia dzwonu nadanie mu imienia, dlatego lud nazywał ten obrzęd „chrztem” dzwonu.
Dzwony traktowano jako „żywe” istoty, które rodziły się w trudzie artystów ludwisarzy. Dla wiernych były to rzeczy uduchowione, które swym głosem towarzyszyły ludowi od kolebki aż po grób.
Dalekosiężny i uroczysty głos dzwonu rozlegający się z wieży kościelnej ma swoją głęboką wymowę. Bardzo często porównywano go z kaznodzieją głoszącym Ewangelię. Jego dostojny, uduchowiony dźwięk kieruje uwagę słuchaczy ku świątyni. Przypomina o modlitwie i głoszonych tam prawdach wiary. Ożywia życie religijne i budzi uśpione sumienia. Można więc powiedzieć, że dźwięk dzwonu jest epifanią Boga, ogłoszeniem Jego obecności. Na jego głos wierni gromadzą się na Mszę Świętą, a pozostającym w domu ułatwia duchową łączność z Najświętszą Ofiarą. W wielu kościołach dzwon nadal ogłasza wielkie święta w roku liturgicznym, oznajmia ważne wydarzenia, nawołuje do modlitwy za zmarłych. Mówi o związku religii z życiem, modlitwy z pracą, czasu z wiecznością.
W 10 parafiach rzymskokatolickich Dekanatu Morąskiego funkcjonuje 19 obiektów sakralnych, w których sprawowany jest kult liturgiczny. W wyposażeniu 14 z nich odnajdziemy dzwony kościelne. Artykuł dodatkowo uwzględnia również dzwony kościoła parafii greckokatolickiej w Morągu.
Dzięki zastosowanym nowoczesnym technikom pomiarowym wszystkie dzwony zbadano, co do rodzaju materiału, z którego zostały wykonane, wielkości, wagi oraz tonu dźwięku, jaki wydają w momencie bicia.
W parafii Przemienienia Pańskiego w Chojniku odnajdziemy dwa kościoły, a w nich cztery historyczne dzwony rozbrzmiewające na całą okolicę. W wieży kościoła parafialnego zawieszone są trzy dzwony. Najmniejszy z nich mierzy 46 cm i jest bardzo prosty w swojej formie. Na szyi dzwonu umieszczono krótki napis: WELTKRIEG 1914-1919 (tłum. Wojna Światowa 1914-1919). Zdziwienie może budzić rozpiętość czasowa w odniesieniu do I Wojny Światowej, o której mówi dzwon. Wiedzą powszechną jest fakt zakończenia tzw. Wielkiej Wojny 11 listopada 1918 roku podpisaniem rozejmu Niemiec z państwami Ententy w wagonie kolejowym w Compiègne. Należy domniemywać, że fundatorzy dzwonu uznali wydarzenia rewolucyjne w Niemczech w 1918 i 1919 roku (bunt marynarzy w Kilonii, Hamburgu, Bremie i Lubece, Rewolucja Listopadowa, Powstanie Spartakusa, Bawarska Republika Rad) za ciąg dalszy działań militarnych prowadzonych w ramach I Wojny Światowej. Stąd rok 1919 jako zamknięcie czasowe owej „Weltkrieg”. Dzwon obecnie nie jest używany, gdyż jego serce jest zdjęte i spoczywa obok dzwonu.
Dwa pozostałe dzwony znajdujące się w wieży chojnickiego kościoła wykonane zostały jako zespół. Są to dzwony o skromnej formie epigraficznej, zawierające jedynie krótkie inskrypcje w górnej części dzwonu (tzw. szyi). Pierwszy – większy, mierzący 95 cm średnicy przedstawia tekst: * 1923 * WIR OPFERTEN EUCH IN EISERNER ZEIT (tłum. Poświęciliśmy was w czasie żelaznym). Ów „żelazny czas” należałoby interpretować jako metaforę zakończonej wojny i pierwsze powojenne lata naznaczone biedą, zniszczeniami, trudnymi warunkami życia ludności, wymagającymi wielu wyrzeczeń i hartu ducha. Drugi dzwon – mniejszy o średnicy 80 cm prezentuje epigraf: * 1923 * IHR EISERNEN RUFT UNS ZUR SELIGKEIT (tłum. Wy, żelaźni (czyli dzwony) wzywacie nas do wiecznej szczęśliwości (zbawienia)). Obydwa dzwony kołysane są w tradycyjny sposób – linami zwisającymi aż do przedsionka świątyni. Wszystkie trzy dzwony z kościoła w Chojniku wykonane są z żeliwa.
Na szczególną uwagę zasługuje dzwon umieszczony w sygnaturce – małej wieżyczce w kościele filialnym w Sambrodzie. To instrument z najobszerniejszym w dekanacie epigrafem w języku łacińskim. Mierzy on 64 cm średnicy i wykonany został ze spiżu w roku 1733. Inskrypcja umieszczona na dzwonie zajmuje 2/3 powierzchni płaszcza. Znajdziemy tu również grafikę przedstawiającą dwóch aniołów trzymających herb rodu zu Dohna. Szyja i wieniec dzwonu ozdobione są motywem floralnym. Tuż przy dolnej krawędzi płaszcza dzwonu widoczny jest uszczerbek – najprawdopodobniej rykoszet po pocisku. Bogata inskrypcja zawarta jest w słowach:
IN HONOREM ET GLORIAM S.S.TRINITATIS ET ORNAMENTUM TEMPLI REFORMATI IN USUM UTRIGZ EVANGELIA RELIGIONI ADDICTORUM EX GRATIA ET PRIVILEGIO DIVI REGIS PRUSSIAE FRIDRICI MI RESTAURATI . A. SERNISSIMO POTENTISSIMO [GZ] FILIO REGE FRIDERICO WILHELMO DENUO CONFIRMATI QUOD CUM ANTE BELLORUM DEVASTATIONES FREYENWALDAE NUNC SAMROTHI EST. AD RITE CONVOCANDUM COETUM CURA BENEVOLA FRATRIS GERMANI DILECTISS ILLUSTRISS ET GENEROSISS CAROLI AUGUSTI .S.R.I.B. ET C. IN DOHNA D. IN WARTENBERG ETZ. HANCCE CAMPANAM ANTE QUATVOR ANNOS BONIS AVITIS SAMROTHENSIBUS ACQIUIT[IS] CONFICI CURAVIT ET DONAVIT FRIDRICUS LUDOWICUS S.R.I.B. ET C. IN DOHNA D. IN WARTENBERG ETZ. HOLMIAE PRIDE CALEND IULII ANNO POST RESTAURATAM PER CHRISTVM SALUTEM. MDCCXXXIII. * LABOREM PRAESTITIT ER. NÄSMAN.
(tłum. Na cześć i chwałę Przenajświętszej Trójcy i ozdobę świątyni odnowionej na użytek ludzi oddanych zarówno Ewangelii jak i religii, dzięki przychylności i przywilejowi z łaski Bożej króla pruskiego Fryderyka odbudowanej. Za najdostojniejszego, najwielmożniejszego syna, króla Fryderyka Wilhelma, ponownie wzmocnionej tym, że to, co przed wojennymi zniszczeniami należało do Leśnicy, teraz jest Sambrodzkie dla zwoływania gromadzących się na obrzędach religijnych z życzliwej troski germańskiego, kochanego, sławnego i hojnego brata Karola Augusta Świętego Imperium Rzymskiego Burgrabiego Cesarstwa zu Dohna-Wartenberg etc. O wykonanie tego dzwonu przed 40 laty za pomocą dóbr rodowych zatroszczył się i w posiadanie Sambrodzianom darował Fryderyk Ludwik Świętego Imperium Rzymskiego Burgrabia Cesarstwa zu Dohna-Wartenberg. Sztokholm, 30 czerwca roku 1733, po odnowieniu przez Chrystusa zbawienia. Za wykonanie odpowiedzialność ponosi Er. Näsman).
W tej długiej inskrypcji zawartych zostało wiele informacji wymagających wyjaśnienia. Kościół w Sambrodzie jest lewym skrzydłem nieistniejącego dziś pałacu rodu zu Dohna zbudowanym w I połowie XVIII wieku przez Fryderyka Ludwika wspomnianego w inskrypcji. Budowy pałacu jednak nie dokończono. Fragment prawego skrzydła pałacu jest dziś przeznaczony na prywatne mieszkania. Główne gałęzie rodu zu Dohna w Prusach związane są ze Słobitami (Dohna-Schlobitten) oraz z Gładyszami (Dohna-Schlodien). Pojawiająca się na inskrypcji nazwa rodu Dohna-Warteberg, to boczna gałąź rodu Dohnów zapoczątkowana zakupem pod koniec XVI wieku przez Abrahama von Dohna wolnego państwa stanowego ze stolicą w Sycowie (niem. Wartenberg) – wydzielonego z dawnego Księstwa Oleśnickiego na Dolnym Śląsku. Przez ponad 100 lat ta gałąź rodu była właścicielem ziem Sycowa. Po bezpotomnej śmierci Karola Hannibala II dobra te przeszły w 1711 roku w ręce Aleksandra von Dohna-Schlobitten, a później w 1734 roku jego syn Albrecht Christoph von Dohna-Schlobitten sprzedał cały majątek sycowski, z którego zasoby posłużyły do budowy pałacu w Sambrodzie. Stąd w inskrypcji dzwonu widzimy imiona i nazwiska członków rodu Dohna z dopiskiem rodzinnej gałęzi Warteberg.
W inskrypcji pojawia się łaciński termin „Freyenwaldae”, odnoszący się do pobliskiej Leśnicy (niem. Freiwalde). Z kontekstu możemy wywnioskować, że coś związanego ze świątynią najpierw należało do Leśnicy, a teraz jest własnością Sambrodu. Leśnica jest miejscowością założoną w czasach krzyżackich, lokowaną na prawie chełmińskim. Akt lokacyjny z początku XIV wieku wyznaczył 4 włóki wolne (odpowiednik 72 hektarów) na utrzymanie kościoła. Ostatecznie kościoła tam nigdy nie zbudowano. Stąd możemy wnioskować, że chodzi o dochody kościelne, które prawo fundacyjne przydzielało najpierw Leśnicy, a teraz po zaadaptowaniu lewego skrzydła pałacu w Sambrodzie na zbór protestancki, „jest Sambrodzkie”.
Ciekawostką może wydawać się również autor i miejsce odlewu dzwonu. Otóż pochodzi on z ludwisarni Erika Näsmana, który początkowo swoją pracownię miał w Jönköping lecz w latach 20-tych XVIII wieku przeniósł się do Sztokholmu. Była to wówczas znana szwedzka ludwisarnia, której dzwony zostały odlane m.in. do katedry w Geteborgu, czy katedry w Skara. Nie dziwi miejsce zamówienia dzwonu, gdyż członkowie rodu Dohna mieli liczne koneksje w Szwecji, sięgające aż po dwór królewski.
W parafii Chrystusa Króla w Jarnołtowie w neogotyckiej dzwonnicy z 1926 roku, która jest jednocześnie bramą wejściową na teren gotyckiego kościoła – unikatową w tej części Warmii i Mazur, znajdują się dwa żeliwne dzwony, ufundowane w miejsce wcześniejszego dzwonu z 1585 roku, zdemontowanego w 1914 roku z drewnianej wówczas dzwonnicy i zawłaszczonego na potrzeby militarne pierwszej wojny światowej. Dzwon mniejszy o średnicy 67 cm posiada napis: EHRE SEI GOTT IN DER HÖHE * LUK.2.14 * 1926. (tłum. Chwała Bogu na wysokości * Łk 2,14 * 1926). To słowa hymnu uwielbienia Boga, którym aniołowie zwiastowali pasterzom narodziny Zbawiciela. Hymn ten śpiewany jest podczas każdej niedzielnej Eucharystii (Chwała na wysokości Bogu…, tzw. Gloria).
Większy dzwon, odlany również w roku 1926, mierzy 84 cm średnicy, a umieszczony na nim napis zaczerpnięty został z Listu św. Pawła Apostoła do Rzymian: SEID FROEHLICH IN HOFFNUNG, GEDULDIG IN TRÜBSAL, HALTET AN AM GEBET * ROM.12.12 * 1926. (tłum. Weselcie się nadzieją, w ucisku bądźcie cierpliwi, w modlitwie wytrwali * Rz 12,12 * 1926). Na czaszy dzwonu widnieje także inskrypcja upamiętniająca poległych w czasie Pierwszej Wojny Światowej: ZUM GEDÄCHTNIS UNSERER GEFALLENER † 1914-1918 (tłum. Ku pamięci naszych poległych † 1914 – 1918).
Obydwa dzwony mają bogatą ornamentykę w górnej części płaszcza w postaci trzech rzędów: pierwszy od góry z motywem liścia, środkowy w czteroramienne gwiazdy i ostatni w formie plecionki tworzącej gotyckie łuki zakończone liściem. Niestety nie umieszczono na nich inskrypcji pozwalających ustalić ludwisarnię, w której dzwony wykonano. Do lat 80-tych XX wieku dzwony poruszano za pomocą lin zwisających z dzwonnicy przez otwory w stropie. Obecnie napędzają je silniki elektryczne.
Parafia Matki Boskiej Szkaplerznej w Kalniku jest posiadaczem 4 dzwonów kościelnych. Trzy z nich wiszą w drewnianej dzwonnicy przy kościele parafialnym w Kalniku. Największy z dzwonów ma średnicę 68 cm, a na jego czaszy widnieje tylko data wykonania: 1918. Sporządzony został z żeliwa i mocno widać na nim upływ czasu w postaci zaawansowanej korozji.
Drugi co do wielkości (65 cm średnicy) dzwon w Kalniku ma największą wartość historyczną. Data jego powstania sięga roku 1786. Dzwon ten początkowo wisiał w wieży kościoła w Kwitajnach, jednakże w latach 50-tych XX wieku został przeniesiony do Kalnika. Na jego czaszy umieszczono bogatą ornamentykę i epigrafikę. Odnajdziemy tu herb rodu Dönhoffów, imię dzwonu: PHILIP OTTO VON DOENHOFF, oraz napis REICHSGRAFF, ANNO 1786 (tłum. tytuł hrabiego cesarstwa, rok 1786). Tylna część czaszy zawiera długą inskrypcję: MENSCH LASZ DIR IN GESUNDEN TAGEN DEIN GRAB OFT GEDANCKEN BAUN UND DEIN GEIST BEY DES LEBENS PLAGEN AUF GOTT UND AUF DIE ZUKUNFT SCHAUN DAMIT BEYM LEZTEN GLOCKEN SCHLAG DAS BESTE THELIL DIR WERDEN MAG (tłum. W zdrowe dni, człowieku, często buduj swój grób myślami, a twój duch za życia niechaj dręczy Boga i spogląda w przyszłość, aby to, co najlepsze, mogło przyjść do ciebie, gdy uderzy ostatni dzwon). Na szyi dzwonu widnieje również napis: MICH GOSS CHRISTIAN AUGUST COPINUS IN KOENIGSBERG * GOTT ALLEIN DIE EHRE (tłum. Odlał mnie Christian August Copinus w Królewcu * Jedynemu Bogu chwała).
Dzwon trzeci jest najmniejszy, mierzy 43 cm średnicy. W swej formie jest bardzo prosty i zawiera dobrze widoczne inskrypcje: ANNO 1891 (tłum. Rok 1891) oraz GEGOSSEN VON JEAN COLLIER IN DANZIG (tłum. Odlany przez Jana Colliera w Gdańsku).
Warto w tym miejscu nadmienić, że na podstawie zapisów w kronice kalnickiej, w oparciu o źródła niemieckie, kościół w Kalniku w momencie budowy został wyposażony w sygnaturkę umiejscowioną na środku dachu. Umieszczono w niej dzwon, który kołysaniem tak bardzo nadwyrężył konstrukcję wieżyczki, że niedługo po wybudowaniu rozpadła się. Wówczas zdecydowano o budowie wolnostojącej drewnianej dzwonnicy obok kościoła, do której przeniesiono dzwon. Pozostałości świadczące o dawnym istnieniu sygnaturki na dachu kościoła w Kalniku można zaobserwować do dziś: wycięte belki, przygotowane zamki oraz iglica z umieszczoną chorągiewką szczytową z 1730 roku spoczywająca na strychu świątyni. Po dokonaniu tego odkrycia, myśl o odbudowaniu sygnaturki wieńczącej prosty dach kościoła w Kalniku, nie daje Proboszczowi spokoju. Znając jego determinację, z pewnością w najbliższych latach świątynia ta doczeka się przywrócenia pierwotnego wyglądu dachu.
Kościół Chrystusa Króla w Kwitajnach mieści w swojej wieży dzwon – bliźniaczy w stosunku do najstarszego dzwonu w Kalniku, choć rozmiarowo większy, mierzący 78 cm średnicy. Jak wspomniano wcześniej obydwa dzwony początkowo wisiały w tym kościele, który był świątynią przypałacową rodziny Dönhoff. Dzwon z Kwitajn również nazwany jest PHILIP OTTO VON DOENHOFF, zawiera wizerunek herbu rodowego właścicieli oraz napis: REICHSGRAFF ANNO 1786. Szyja dzwonu ozdobiona jest taką samą inskrypcją: MICH GOSS CHRISTIAN AUGUST COPINUS IN KOENIGSBERG * GOTT ALLEIN DIE EHRE. Tył dzwonu zawiera nieco inne motto: TRIT IM GEIST ZUM GRAB OFT HIN SIEHE DEIN GEBEN VERSENKEN SPRICH HERR DAS ICH ERDE BIN LEHRE DU MICH SELBST BEDENKEN DAS MIT IEDEN GLOCKEN SCHLAG ICH NOCH WEISER WERDEN MAG (tłum. Podchodź często w duchu do grobu, spójrz, twoje czyny pogrążają się, powiedz Panu, że jestem prochem, naucz mnie refleksji nad sobą, abym w każdym uderzeniu dzwonu stawał się jeszcze mądrzejszy). Ornamentyka kwiatowa dopełnia całości piękna tego dzwonu.
Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Małdytach posiada trzy dzwony zlokalizowane w wolnostojących dzwonnicach przy każdej ze świątyń. W Małdytach rozbrzmiewa żeliwny dzwon o imieniu MARTIN LUTHER. Mierzy on 101 cm średnicy. Fundator nie umieścił na nim roku odlania, jednakże materiał, z którego został wykonany, pozwala określić pochodzenie dzwonu z początku XX wieku. Inskrypcja wokół czaszy dzwonu zawiera tytuł chorału Marcina Lutra, będącego muzycznym symbolem Reformacji: EIN FESTE BURG IST UNSER GOTT (tłum. Warownym grodem jest nasz Bóg). Jan Sebastian Bach oparł na tej właśnie pieśni kantatę pod analogicznym tytułem (BWV 80). Tę piękną melodię wykorzystywali również inni kompozytorzy: Georg Friedrich Händel, Felix Mendelssohn-Bartholdy (w V Symfonii „Reformacyjnej”), Giacomo Meyerbeer (w operze „Hugenoci”) i Max Reger. Dzwon został zawieszony przy nowo wybudowanym małdyckim kościele w 1990 roku przez ks. proboszcza Władysława Wesołowskiego, a pozyskany z kościoła św. Anny w Sztumie. Przejęty dzwon był uszkodzony – nie posiadał serca. Zostało ono dodatkowo sporządzone i scalone z korpusem, a dzwon odnowiony i zabezpieczony przed korozją przez pomalowanie srebrną farbą.
Kościół filialny w Zajezierzu posiada dwa dzwony. Pierwszy – większy, żeliwny, odlany w 1922 roku w słynnej niemieckiej ludwisarni w Apoldzie (Turyngia). Mierzy 84 cm średnicy i poruszany jest siłą ludzkich mięśni. Z jednej strony dzwonu umieszczone jest logo firmy z datą wykonania: 1922 * ULRICH&WEULE * APOLDA-BOCKENEM. Druga strona dzwonu zawiera inskrypcję: ALLEIN GOTT IN DER HOEH SEI EHR (tłum. Jedynemu Bogu niech będzie chwała na wysokości). Jest to tytuł wczesnego hymnu luterańskiego z 1523 roku, którego tekst i melodia są przypisywane Mikołajowi Decjuszowi. W zamierzeniu miał to być odpowiednik łacińskiego „Gloria” w liturgii mszalnej. Drugi – malutki dzwon spiżowy mierzący 25 cm średnicy, bez żadnych inskrypcji ani zdobień, wisi bezczynnie – nie zaopatrzony w linę rozruchową. Wszystkie dzwony w parafii Małdyty kołysane są siłą ludzkich mięśni. Dzwonnica w Małdytach wykonana jest jako konstrukcja drewniana, zaś dzwonnica w Zajezierzu ma szkielet wykonany ze stalowych kratownic.
W parafii bł. Michała Kozala w Morągu nie odnajdziemy dzwonów we współczesnym kościele parafialnym, gdyż jego konstrukcja od początku została zaplanowana do montażu dzwonów elektronicznych. Znajdziemy natomiast mały dzwon w kaplicy dojazdowej św. Wojciecha w Łącznie. W sygnaturce, tuż nad głównym wejściem do kaplicy wisi spiżowy dzwon o średnicy zaledwie 26 cm, w swoim brzemieniu wydający dźwięk cis. Oprócz wypukłych rantów wydzielających szyję dzwonu i linię paciorka, nie posiada on żadnych inskrypcji. Ciekawostką są dwie dziury w górnej części dzwonu przeszywające go na wylot – najprawdopodobniej pozostałość po przestrzeleniu pociskami. Według przekazu księdza proboszcza – budowniczego kaplicy w Łącznie, dzwon został pozyskany z jednego z prywatnych gospodarstw rolnych w Łącznie, gdzie wisiał przy budynkach gospodarskich i z pewnością jest spadkiem po przedwojennych mieszkańcach wioski.
Parafia św. Józefa w Morągu posiada najstarszy kościół w mieście. Majestatyczna dzwonnica posadowiona w północno-wschodnim narożniku świątyni skrywa 4 dzwony. Największy z nich jest jednocześnie najstarszym – pochodzącym z 1707 roku. To dzwon spiżowy, na którym umieszczono inskrypcję pisaną minuskułą neogotycką, w dwóch rzędach okalającą szyję instrumentu. Tekst brzmi: EGO CAMPANA NOMINAM DENUNTIO: LAUDO DEUM VERUM, PLEBEM VOCO, CONGREGO CLERUM, DEFUNCTOS PLORO, BELIEL FUGO FESTA DECORO. ANNO DOMINI 1707. (tłum. JA DZWON OZNAJMIAM: WIELBIĘ BOGA PRAWDZIWEGO, LUD ZWOŁUJĘ, GROMADZĘ DUCHOWNYCH, ZMARŁYCH OPŁAKUJĘ, DEMONY ODPĘDZAM, UROCZYSTOŚCI UŚWIETNIAM. ROKU PAŃSKIEGO 1707). Ten spiżowy dzwon ma średnicę 116 cm, co czyni go drugim co do wielkości dzwonem dekanatu. Poza wspomnianą inskrypcją na jego płaszczu nie odnajdziemy żadnych ornamentów.
Dwa kolejne dzwony wiszące w obrębie drewnianej konstrukcji wieży morąskiej fary to zespół spiżowy ufundowany w 1961 roku. Większy z dzwonów zawieszony jest na środkowym stanowisku dzwonnicy i poświęcony jest Matce Bożej. Znajdziemy na jego płaszczu wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej z podpisem: „IMIĘ MOJE MARYJA” BŁOGOSŁAW NAM, BOGARODZICO, NA NOWE TYSIĄCLECIE. Z tyłu dzwonu, w środkowej części płaszcza, widnieje napis: UFUNDOWANY R.P. 1961 PRZEZ WIERNYCH PARAFII MORĄG. Szyja dzwonu ozdobiona jest podwójnym ornamentem w symetryczne wzory geometryczne stylizowane na liść akantu. Rozmiar tego dzwonu w jego średnicy to 99 cm.
Mniejszy z dzwonów ma dokładnie takie same zdobienia podwójnego ornamentu, a poświęcony został św. Józefowi – patronowi parafii. Zawieszony został na stanowisku po stronie południowej. W centralnej części dzwonu umieszczono wizerunek św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus i lilią w ręku, pod którym widniej napis: ŚW. JÓZEFIE, PATRONIE, MIEJ W OPIECE SWEJ NASZĄ PARAFIĘ. Tył dzwonu kryje inskrypcję: MORĄG + R.P. 1961 + TYSIĄC LECIE CHRZTV POLSKI. Średnica tego dzwonu wynosi 78 cm. Ze względu na dużą wysokość umiejscowienia dzwonów w dzwonnicy ich majestatyczny dźwięk rozchodzi się po całym mieście.
W obrębie dzwonnicy odnajdziemy jeszcze czwarty dzwon – ufundowany w roku 2015. Zawieszony jest we wnęce okiennej dzwonnicy od strony północnej, poza żaluzjami. Został zamontowany w miejscu, gdzie wcześniej (co widać na zdjęciach przedwojennych) wisiał podobny dzwon pełniący rolę sygnaturki i poruszany był za pomocą liny, która zwisała na zewnątrz. Mierzy 66 cm w swej średnicy i poświęcony jest 4 postaciom. Odnajdziemy na jego czterech stronach wizerunki papieży: św. Jana Pawła II, Benedykta XVI, Franciszka oraz św. Faustyny Kowalskiej. Na dole dzwonu, poniżej linii paciorka umieszczono napis: DIVES IN MISERICORDIA * JEZU UFAM TOBIE * PARAFIA ŚW. JÓZEFA, MORĄG, A.D. 2015.
Parafia Trójcy Przenajświętszej w Morągu jest najmłodszą wspólnotą w morąskim dekanacie. Obok kościoła parafialnego zbudowanego w latach 2004-2016 stanęła dzwonnica, w której znajduje się zespół 3 dzwonów o brzmieniu molowym (g, b, d) wykonanych przez ludwisarnię Janusza Felczyńskiego z Przemyśla. Najmniejszy z dzwonów na przedniej stronie przedstawia logo Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa oraz napis: CHWAŁA OJCU I SYNOWI I DUCHOWI ŚWIĘTEMU. Tył płaszcza dzwonu zawiera inskrypcję: PARAFIA RZYMSKOKATOLICKA P.W. TRÓJCY PRZENAJŚWIĘTSZEJ W MORĄGU, USTANOWIONA W DNIU WIZYTY OJCA ŚWIĘTEGO JANA PAWŁA II W ELBLĄGU 06 CZERWCA 1999R. UFUNDOWAŁY MNIE OFIARNE SERCA PARAFIAN NA PAMIĄTKĘ WIELKIEGO JUBILEUSZU ROKU 2000.
Dzwon średni na froncie przedstawia wizerunek św. Jana Chrzciciela w momencie chrztu Jezusa w Jordanie oraz napis: BOGU WDZIĘCZNY „JAN”. Tylna strona dzwonu kryje inskrypcję: GŁOŚ CHWAŁĘ BOGA PRZEZ NASTĘPNE TYSIĄCLECIE. UFUNDOWANY DLA PARAFII P.W. TRÓJCY PRZENAJŚWIĘTSZEJ W MORĄGU W BOŻE NARODZENIE ROKU 2000.
Dzwon największy o wadze 700 kg poświęcony został Matce Bożej Gietrzwałdzkiej. Przednia strona odsłania płaskorzeźbę Matki Bożej Gietrzwałdzkiej i podpis: IMIĘ MOJE MARYJA oraz słowa z objawień Matki Bożej: ŻYCZĘ SOBIE ABYŚCIE CODZIENNIE ODMAWIALI RÓŻANIEC. NIE SMUĆCIE SIĘ BO JA ZAWSZE BĘDĘ PRZY WAS. Tył dzwonu zawiera wizerunek herbu papieża Jana Pawła II i napis: DZWON OFIAROWANY DLA PARAFII P.W. TRÓJCY PRZENAJŚWIĘTSZEJ W MORĄGU W ROKU ŚMIERCI OJCA ŚWIĘTEGO JANA PAWŁA II – POLAKA, WIELKIEGO CZCICIELA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY. WDZIĘCZNY ZA OPIEKĘ MATKI BOŻEJ GIETRZWAŁDZKIEJ – FUNDATOR. A.D. 2005. Wszystkie dzwony mają płaszcz w kolorze czarnym ze złotym wieńcem od linii paciorka do krawędzi dolnej. Szyje dzwonów mają ten sam wzór zdobienia z motywem floralnym oraz logo wykonawcy dzwonów.
Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Słoneczniku dysponuje dwoma dzwonami zawieszonymi w wolnostojącej drewnianej dzwonnicy tuż obok kościoła parafialnego. Dzwon zawieszony po lewej stronie nie posiada żadnych inskrypcji na swoim płaszczu. Wykonany jest z żeliwa, mierzy 67 cm średnicy a jego bicie wydaje dźwięk fis.
O wiele ciekawszy jest dzwon umieszczony po prawej stronie dzwonnicy, wykonany ze spiżu, mierzący w swej średnicy 73 cm. Umieszczono na nim inskrypcję w języku łacińskim: O REX GLORIE – VENI CUM PACE! (tłum. O Królu chwały – przyjdź z pokojem!). Inskrypcja jest niezmiernie trudna do odczytania, gdyż zapisana jest gotycką minuskułą. Ten rodzaj pisma pojawia się w Prusach Książęcych w połowie XIV wieku. Jednakże początkowo stosowany jest wyłącznie w inskrypcjach pisanych w językach narodowych. Gdy chodzi o język łaciński – używano wówczas majuskuły gotyckiej. Z czasem jednak przejęty również do tekstów łacińskich. Przy stosowaniu pisma gotyckiego doskonalono technikę epigraficzną przechodząc od polichromii i naczyń liturgicznych, które zdobiono najwcześniej, aż do liter wyrytych w kamieniu i spiżu, co było późniejszym efektem stosowanej technologii, narzędzi i materiału. Od końca XVI wieku w kręgach kultury niemieckiej pismo gotyckie przechodzi w neogotyk, który stosowano aż do 1941 roku, gdy został zakazany przez samego Adolfa Hitlera. Należy jednak zwrócić uwagę na różnice minuskułowego pisma gotyckiego i neogotyckiego. Przykładem może być litera „i”: w gotyku nie ma nad nią kropki, a w neogotyku kropka nad literą już się pojawia.
Biorąc pod uwagę charakterystyczną dla gotyku w całej Europie treść tekstu inskrypcji oraz fakt, iż w wyrazach GLORIE i VENI literka „i” nie posiada kropki, co każe sklasyfikować epigrafikę dzwonu jako późnogotycką minuskułę, należy określić czas powstania dzwonu na wiek XVI. Taka teza klasyfikuje dzwon ze Słonecznika jako najstarszy w całym dekanacie morąskim.
Należy w tym miejscu wskazać, iż w wyrazie: Glorie występuje błąd deklinacyjny, gdyż w dopełniaczu słowa Gloria winna zostać użyta forma: Gloriae. Autorzy jednak zachowują oryginalną pisownię.
Parafia Matki Bożej Miłosierdzia w Strużynie posiada tylko jedną świątynię, a w niej na wieży umieszczone są 2 dzwony, ufundowane jako komplet w 1922 roku. Wykonawcą dzwonów jest firma URLICH&WEULE APOLDA-BOCKENEM. Firma ta powstała w roku 1917 w ramach współpracy właściciela giserni Heinricha Ulricha z Apoldy i Friedricha Weule z Dillsurga koło Bockenem. Firma zaczęła odlewać dzwony z żeliwa chlorowanego zamiast brązu. Pierwsza wojna światowa przyczyniła się do utraty dzwonów z brązu w całych Niemczech. Traktowano je jako tzw. „datki metalowe” do przetopienia na cele militarne. Po wojnie ruszyło masowe odlewanie „dzwonów zastępczych”, tańszych i bardziej opłacalnych. Nie dorównywały jakością dzwonom z brązu, ale ich produkcja była tańsza.
Imponujących rozmiarów jest duży dzwon mierzący 126 cm średnicy. Tył płaszcza dzwonu oznakowany jest logo firmy ludwisarskiej z niemieckiej Turyngii, zaś z przodu odnajdziemy inskrypcję: EHRE SEI GOTT IN DER HOEHE UND FRIEDE AUF ERDEN UND DEN MENSCHEN EIN WOHLGEFALLEN! (tłum. Chwała Bogu na wysokości, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli!). Tekst pochodzi z Ewangelii wg św. Łukasza 2,14 i przekazuje słowa, którymi zastępy anielskie wielbiły Boga, oznajmiając pasterzom narodzenie Zbawiciela.
Drugi dzwon mierzący 86 cm średnicy, identycznie oznakowany jest z tyłu, zaś przód zawiera następujący tekst: LASSET DIE KINDLEIN ZU MIR KOMMEN (tłum. Pozwólcie dzieciom przychodzić do mnie). To kolejny fragment Ewangelii wg św. Marka 10,14 opisujący Jezusa błogosławiącego dzieci. Szyje obydwu dzwonów ozdobione są szlaczkiem z motywem kwiatowym, a na przedzie widnieje rok wykonania: 1922. Materiałem, z którego wykonano dzwony jest żeliwo.
Ciekawostką może być informacja, iż w wieży kościoła w Strużynie przygotowano konstrukcję do powieszenia 3 dzwonów. Obok wiszących dwóch dzwonów jest jedno puste miejsce, na którym wisi tylko jarzmo – bez dzwonu, a belki konstrukcji w tym miejscu noszą ślady smarów, którymi pokrywano łożyska poruszające jarzmem. Jest to dowód, iż kiedyś wisiał tu trzeci dzwon.
W parafii Matki Bożej Częstochowskiej w Wilamowie przy dwóch świątyniach znajdują się dzwonnice wolnostojące, a w nich cztery dzwony. W Wilamowie, przy kościele parafialnym w dzwonnicy o konstrukcji stalowej zawieszone są dwa dzwony: większy o średnicy 62 cm i mniejszy (sygnaturka) o średnicy 32 cm. Obydwa poruszane są siłą ludzkich mięśni. Niestety nie przedstawiają one żadnej wartości historycznej. Nie umieszczono na nich jakiejkolwiek inskrypcji, dekoracji, daty odlewu, czy nazwy ludwisarni. Można domniemywać, że są to dzwony niesakralne. Z przekazów starszych Parafian wywodzić należy wiedzę, iż duży, przedwojenny dzwon wiszący jeszcze w latach 70-tych XX wieku w dzwonnicy ponad kościołem został sprzedany przez ówczesnego proboszcza, dla pozyskania środków finansowych „na inne cele”.
Kaplica filialna Matki Bożej Królowej Pokoju w Dobrocinie jest obiektem nowym, przy którym została posadowiona murowana dzwonnica. W niej odnajdziemy również dwa dzwony. Większy odlany w roku 2000 przez ludwisarnię Felczyńskich z Przemyśla mierzy 78 cm średnicy. Czasza dzwonu jest czarna ze złotymi zdobieniami i napisami. Umieszczono na niej 3 postaci: Matki Bożej Królowej Pokoju, bł. Karoliny Kózkówny oraz papieża Jana Pawła II (dzisiaj już świętego, wówczas jeszcze zasiadającego na Stolicy Piotrowej). Inskrypcje na dzwonie głoszą: od przodu – BOGA RODZICO, MATKO POKOJU, WYPRASZAJ NAM POKÓJ I ZBAWIENIE, od tyłu – MATCE POKOJU W DOBROCINIE W ROKU 2000 SERCA, DUSZE, DZWON OFIARUJĄ WDZIĘCZNI PARAFIANIE. Na zwieńczeniu dzwonu (tzw. szyi) widnieje podpis wykonawcy: ME FECIT JOANNES FELCZYŃSKI CAPMANARUM FUSOR IN PREMISLIA A.D. 1808-2000 (tłum. Wykonał mnie Jan Felczyński odlewnik dzwonów w Przemyślu Roku Pańskiego 1808-2000). Rok 1808 odnosi się do powstania pracowni ludwisarskiej, zaś rok 2000 to czas powstania dzwonu. Ponadto dzwon okala bogata ornamentyka motywu roślinnego.
Drugi, mniejszy, spiżowy o średnicy 52 cm, to dawny dzwon pałacowy. Widnieje na nim data odlewu: 1847. To rok, w którym zakończono remont pałacu w Dobrocinie, przekształcając go z barkowego w neorenesansowy, dobudowując wówczas doń 2 wieżyczki. To w jednej z nich wisiał ów dzwon, którego dźwięk wzywał mieszkańców do pracy w folwarku. Na czaszy dzwonu widnieje również napis: BESTENDORF, który jest dawną niemiecką nazwą Dobrocina. W momencie transformacji ustrojowej w 1990 roku, kiedy Państwowe Gospodarstwo Rolne w Dobrocinie władające wówczas pałacem, było likwidowane, zapobiegliwi Parafianie zabrali dzwon pałacowy i schowali go przed kręcącymi się wokół niego „amatorami staroci”. Po wybudowaniu dzwonnicy przy kaplicy w Dobrocinie zawieszono go w parze razem z nowym dużym dzwonem, w ten sposób łącząc to co dawne, historyczne z tym, co nowe.
W greckokatolickiej parafii św. Jerzego w Morągu, w wolnostojącej murowanej dzwonnicy ufundowano zespół 3 dzwonów wykonanych w ludwisarni Jana Felczyńskiego z Przemyśla w roku 2004. Wszystkie dzwony mają czarny płaszcz oraz ornamentykę i inskrypcje w kolorze złotym. Na szyi wszystkich dzwonów umieszczono jednakowy napis, będący podpisem wykonawcy: ME FECIT JOANNES FELCZYŃSKI CAPMANARUM FUSOR IN PREMISLIA A.D. 1808-2004 (tłum. Wykonał mnie Jan Felczyński odlewnik dzwonów w Przemyślu Roku Pańskiego 1808-2004). Rok 1808 odnosi się do powstania zakładu ludwisarskiego, zaś 2004 to rok odlewu i fundacji dzwonów.
Dzwon wiszący z lewej strony dzwonnicy poświęcony został Matce Bożej. Posiada on na dole i u góry pasy ornamentów w postaci floralnych trójkątów ułożonych symetrycznie. Na przedniej stronie umieszczono ikonę Bogurodzicy, a pod nią napis: Вислухай нас Боже Спасилелю наш і помилул нас. Цей дзвін пожертвовани родинам з Америкі Петром та Оленою Лемехами, Богданом та Барбарою Лемеха Денсон та Богумилою / Лемеха / Френд Мироном та Брендою Лемеха. (tłum. Wysłuchaj nas Boże, Zbawicielu nasz i zmiłuj się nad nami. Ten dzwon ofiarowały rodziny z Ameryki Piotr i Helena Lemecha, Bogdan oraz Barbara Lemecha Denis oraz Bogumiła (z d. Lemecha) Friend Miron oraz Brenda Lemecha. Tylna część płaszcza tego dzwonu kryje ikonę św. Piotra oraz podpis: Слава Тобі Боже наш, Слава Тобі (tłum. Chwała Tobie Boże nasz, chwała Tobie), Parafia Greckokatolicka Bizantyjsko-Ukraińska pw. św. Jerzego w Morągu.
Drugi dzwon – największy, mierzący 82 cm średnicy, zawieszony jest na środku dzwonnicy i poświęcony został św. Jerzemu (patronowi parafii). Dzwon okala bardzo bogata ornamentyka z motywem roślinnym. Z przodu umieszczono wizerunek św. Jerzego na koniu, poskramiającego smoka i napis: св. Юрiй (św. Jerzy). Z tyłu dzwonu odnajdziemy inskrypcję: На Славу Божу, для Церкви св. Юра b Моронгу Жертвували Анна і Володислав Куртяк Року Божого 27.06.2004. (tłum. Na chwałę Bożą, dla Cerkwi św. Jerzego w Morągu Ofiarodawcy Anna i Władysław Kurtiak, A.D. 27.06.2004).
Trzeci dzwon, umieszczony po prawej stronie dzwonnicy, poświęcony został Trójcy Świętej. Na przedniej części płaszcza umieszczono ikonę Trójcy Świętej stylizowanej na XV-wiecznym dziele Andrieja Rublowa. Floralne elementy ornamentyki okalają dzwon tak w górnej, jak i w dolnej części. Pod ikoną zamieszczono napis: Слава Отцю і Сину і Святому Духові В дар Єдности віри Мешканці Моронга та околишним місцевостіям Грекокатолицької Парафії св. Юра Переможція У Моронгу (tłum. Chwała Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu, W darze Jedności wiary Mieszkańcy Morąga oraz okolicznych miejscowości Greckokatolickiej Parafii św. Jerzego Zwycięzcy w Morągu). Z tył dzwonu odnajdziemy postać św. Pawła i podpis: Св. Павло (św. Paweł).
Autorzy: ks. Jarosław Janowicz (Jarnołtowo) i ks. Piotr Miśkowicz (Kalnik). Listopad 2020 r.
Tłumaczenia tekstów niemieckich: ks. Roman Thiel (Małdyty)
Tabela zbiorcza:
| Kościół | Średnica dzwonu w cm | Waga dzwonu w kg | Ton dzwonu | Materiał wykonania |
| w Chojniku | 46 | 50 | cis/3 | żeliwo |
| w Chojniku | 80 | 320 | dis/2 | żeliwo |
| w Chojniku | 95 | 600 | c/2 | żeliwo |
| w Sambrodzie | 64 | 150 | e/2 | spiż |
| w Jarnołtowie | 67 | 150 | fis/2 | żeliwo |
| w Jarnołtowie | 84 | 350 | d/2 | żeliwo |
| w Kalniku | 43 | 40 | gis/2 | spiż |
| w Kalniku | 65 | 150 | d/2 | spiż |
| w Kalniku | 68 | 150 | f/2 | żeliwo |
| w Kwitajnach | 78 | 300 | h/1 | spiż |
| w Małdytach | 101 | 700 | h/1 | żeliwo |
| w Zajezierzu | 25 | 20 | cis/3 | spiż |
| w Zajezierzu | 84 | 350 | cis/2 | żeliwo |
| w Łącznie | 26 | 20 | cis/3 | spiż |
| w Morągu (fara) | 66 | 190 | dis/2 | brąz |
| w Morągu (fara) | 78 | 300 | c/2 | spiż |
| w Morągu (fara) | 99 | 680 | g/1 | spiż |
| w Morągu (fara) | 116 | 950 | f/1 | spiż |
| w Morągu | 90 | 700 | g/1 | brąz |
| w Morągu | 82 | 420 | b/1 | brąz |
| w Morągu | 74 | 220 | d/2 | brąz |
| w Słoneczniku | 67 | 150 | fis/2 | żeliwo |
| w Słoneczniku | 73 | 260 | cis/2 | spiż |
| w Strużynie | 86 | 380 | d/2 | żeliwo |
| w Strużynie | 126 | 850 | g/1 | żeliwo |
| w Wilamowie | 32 | 25 | c/3 | spiż |
| w Wilamowie | 62 | 100 | f/2 | spiż |
| w Dobrocinie | 52 | 70 | h/2 | spiż |
| w Dobrocinie | 78 | 260 | cis/2 | brąz |
| w Morągu (cerkiew) | 74 | 220 | d/2 | brąz |
| w Morągu (cerkiew) | 78 | 290 | c/2 | brąz |
| w Morągu (cerkiew) | 82 | 420 | b/1 | brąz |
FOTOGRAFIE DO ARTYKUŁU
Fotografie – ks. Jarosław Janowicz. Opracowanie graficzne – Zbigniew Woś. Grudzień 2020 r.