Do kościoła Chrystusa Króla w Jarnołtowie wchodzimy wejściem bocznym przez kruchtę od strony północnej lub rzadziej wejściem głównym od strony zachodniej, otwieranym specjalnie przy szczególnych okazjach. Można też wejść od strony południowej – przez zakrystię. Kościół posadowiony jest na terenie o łagodnym spadku wzdłuż jego osi podłużnej w kierunku wschodnim, dlatego dla wyrównania poziomu posadzka kościoła od strony części nawowej obniżona jest o cztery stopnie schodów względem terenu. Wchodząc odnosi się wrażenie, że kościół jest zagłębiony w gruncie.

Nawa zwęża się w połowie długości kościoła, wypełniają ją 2 rzędy ławek drewnianych z oparciem, po 13 w rzędzie, oraz kilka ławek prostych bez oparcia w podchórzu. Ławki ustawiono na drewnianej podłodze, podwyższonej o ok. 10 cm w stosunku do posadzki kościoła. Posadzkę wykonano z płyt z kamienia wapiennego, przy czym środkiem kościoła po długości, aż do prezbiterium, ułożono płyty ciemnoszare jednobarwne, a po obu jego skrajach (wzdłuż ścian) jasno szare z ciemnoszarymi w szachownicę. Posadzkę pomiędzy blokiem ławek a prezbiterium pokrywają ciemne płyty w kształcie kwadratu z wkomponowanym wewnątrz jasnym kwadratem obróconym o 45^o, co w efekcie daje obraz dużej ukośnej mozaiki. Podłoga prezbiterium podniesiona jest dwoma schodkami i wykonana z ciemnego polerowanego kamienia. Dodatkowo ta część kościoła oddzielona jest od nawy dwuczęściową drewnianą balustradą.

W części prezbiterialnej kościoła po jego stronie wschodniej, symetrycznie do osi podłużnej bryły tej budowli znajduje się ołtarz (łac. altare lub altarium) drewniany z ustawioną w jego tylnej części nastawą ołtarzową (łac. retabulum)w formie tryptyku. Stanowiąca część ołtarza predella (łac. gradus) dekorowana jest malowanym obrazem nawiązującym w tematyce do biblijnego przekazu Ostatniej Wieczerzy i ustanowienia Eucharystii. Obraz ten wzorowany jest na malowidle ściennym Leonarda da Vinci, wykonanym w refektarzu kościoła Santa Maria delle Grazie w Mediolanie. Każda z trzech części retabulum wykonana jest na bazie prostokąta zamkniętego ostrym trójkątem, środkowa nieznacznie szersza i wyższa od bocznych oraz dodatkowo zwieńczona Krzyżem. W skrzydła boczne wkomponowano malowidła:

– od północy: obraz przedstawiający św. Piotra apostoła, męczennika [Piotr miał zginąć w Rzymie na Wzgórzu Watykańskim, śmiercią męczeńską na krzyżu (na własną prośbę) głową w dół, ponieważ mówił, iż nie jest godzien umrzeć jak Chrystus] zwanego też Szymonem i pierwszym papieżem, w długiej tunice, z głową otoczoną złocistym nimbem, trzymającego w lewej dłoni dwa klucze (atrybutami tego świętego są dwa klucze, srebrny i złoty, które otwierają bramy Królestwa Niebieskiego) a z prawą uniesioną w geście błogosławieństwa. W dalekim tle postaci widoczna kopuła rzymskiej bazyliki;
– po stronie południowej – obraz przedstawiający św. Pawła apostoła, męczennika (zgiął ścięty mieczem w Rzymie), zwanego też Szawłem z Tarsu, w długiej tunice, z głową otoczoną złocistym nimbem, z prawą dłonią ułożoną „na sercu” a w lewej trzymającego laskę.

W środkowej części retabulum znajduje się nisza z figurą Chrystusa Króla, nisza na co dzień zakrywana obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny na którym Matka Boża widoczna jest z głową w świetlistym otoku – aureoli, na tle obłoków, w otoczeniu unoszącego Ją chóru aniołów. (Nieco podobny Obraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z 1855 roku umieszczony jest w ołtarzu głównym kościoła w Wielogłowach koło Nowego Sącza).

Każdy z obrazów ołtarza jest nieco mniejszy od właściwego mu skrzydła i wykonany w kształcie prostokąta zamkniętego łukiem. Obrazy otacza, każdy oddzielnie, płaski, malowany złoty szlaczek, obwódka niczym obramienie. W każdej górnej części skrzydła nastawy, w jej ostrym trójkącie, umieszczono symetrycznie, delikatnie rzeźbioną i malowaną kolistą rozetę. Rama zwieńczenia części środkowej jest dodatkowo zdobiona rzeźbionymi i malowanymi na złoto listkami.

W środkowej części retabulum, nieco niżej niż nisza z figurą Chrystusa Króla (na fotografii pod obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny) umieszczone jest tabernakulum (łac. tabernaculum).

Po stronie północnej prezbiterium, przed linią ołtarza, widzimy podwyższoną drewnianą okrągłą amboną ze zdobionym zadaszeniem, a nieco bliżej środka niewielką drewnianą ambonę stojącą bezpośrednio na posadzce. Natomiast po stronie południowej, nieco z boku, drewniane zdobione krzesło celebransa i drewnianą, wyłożoną metalem, zakrywaną ozdobną czaszą, chrzcielnicą. Zadaszenie wspomnianej wyżej podwyższonej ambony zdobi od spodu namalowana Gołębica – symbol Ducha Świętego ale też wieczności, nieśmiertelności, Słońca, miłości, pokoju, zwiastowania i chrztu. W pismach Ojców Kościoła gołąb występuje jako atrybut Chrystusa, Marii, Ducha Świętego i Kościoła. Od góry zadaszenie zdobi rzeźbiony, malowana na złoty kolor kartusz z wychodzącymi z niego promieniami oraz wkomponowanym w jego środek symbolem oka opatrzności (wszystkowidzącego oka) otoczonego przez promienie światła i wyraźnie zaznaczonym trójkątem nawiązującym do Trójcy Świętej.

Na posadzce po północnej i południowej stronie części prezbiterialnej, przy ścianach, na wysokości początku kompleksu ław znajdują się dwie płyty nagrobne, wykonane z kamienia wapiennego zdobione techniką płaskiego reliefu (swoistej rzeźby, kucia) z inskrypcjami oraz kartuszami herbowymi rodziny von Diebes – właścicieli Jarnołtowa i jej żeńskiej gałęzi von Reppichau.

Z uwagi na walory dokumentacyjne, historyczne i kulturowe owych płyt warto pochylić się nad dokładniejszym ich opisem.

Pierwsza, umieszczona przy północnej ścianie kościoła posiada wymiary 222 x 140 cm i jest podzielona wzdłuż na dwie części.

Lewa część płyty poświęcona jest Annie Eufrozynie Reppichau, prawa prawdopodobnie jej mężowi Hildebrandtowi Erhardowi von Diebes. Na lewej od góry widzimy niemal kolisty herb rodu von Reppichau, tarczę którego w całości zajmuje ptak przypominający kuropatwę, w hełmie herbu umieszczony postument z wychodzącymi na lewo i prawo ozdobnymi labrami a w klejnocie kolejną postać takiegoż ptaka. [Opis herbu von Reppichau z dokumentów – w polu czarnym na pagórku zielonym kuropatwa srebrna. W klejnocie kuropatwa srebrna. Labry czarne podbite srebrem. W odmianie herbu kuropatwa miała barwę naturalną (brązową), a labry były czarne podbite złotem] Pod herbem znajduje się inskrypcja wykonana tzw. kapitałą – to jest z wykorzystaniem pisma alfabetycznego złożonego z samych dużych liter, bez odstępów między wyrazami i znaków interpunkcyjnych, o treści i w układzie jak na rysunku niżej. Na prawej części od góry wykuto niemal kolisty herb rodu von Diebes, tarczą którego po przekątnej, od dołu, z lewa na prawo przecina pień (belka) z trzema konarami ściętymi na wierzchu. W hełmie herbu umieszczono postument, w podstawie którego widzimy zawieszony medalion a z jego boków wychodzące na lewo i prawo ozdobne labry natomiast w klejnocie trzy ptasie (pawie) pióra, nawiązujące do zdobień ptasimi piórami lub pióropuszem hełmu rycerza. Herb w oryginale jest kolorowy i można go opisać następująco: w tarczy na polu dwudzielnym w lewo skos pień (belka) biały z trzema konarami ściętymi na wierzchu, położony w lewo skos. Pole górne żółte, pole dolne czarne. Na hełmie pąk białych piór pawich (czasem kogucich). Pod herbem znajduje się inskrypcja, wykonana podobną techniką jak opisano wyżej, o treści i w układzie jak na rysunku niżej.

Co po przetłumaczeniu na język polski wolno przyjąć jak na rysunku niżej:

Płyta wzdłuż krawędzi, dookoła otoczona jest ujętą w ramce wyrytą inskrypcją zawierającą wersety z listu św. Pawła do Rzymian Księga XIV, o treściach, naniesionych odpowiednio na:

– górnej stronie płyty: LEBEN WIR SO LEBEN WIR DEM HERREN,
[pol. JEŻELI BOWIEM ŻYJEMY, ŻYJEMY DLA PANA],
– prawej stronie płyty: STERBEN WIR SO STERBEN WIR DEM HERREN,
[pol. JEŻELI ZAŚ UMIERAMY, UMIERAMY DLA PANA]
– dolnej stronie płyty: DARUMB WIR LEBEN ODER STERBEN,
[pol. DLATEGO ŻYJEMY ALBO UMIERAMY]
– lewej stronie płyty: SOS IND WIR DES HERRN ROM C XIV.
[pol. TAK WIĘC NALEŻYMY DO PANA * RZYM KSIEGA XIV].

Druga płyta nagrobna, umieszczona przy południowej ścianie kościoła posiada wymiary 185 x 115 cm i poświęcona jest Melchiorowi Fryderykowi von Diebes. Od góry widzimy na niej dwa herby, po lewej stronie należący do rodu von Diebes, po prawej należący prawdopodobnie do rodu von Reppichau z którego najprawdopodobniej pochodziła jego matka. Oba herby przypominają w swym obrazie (herb von Reppichau nieco zmodyfikowany) i wykonaniu umieszczone na opisywanej już wcześniej płycie. Różnicą jest wykonanie na tej tablicy delikatnych zdobień wokół herbów kutymi motywami roślinnymi, w architekturze zwanymi akantami. Nad herbami znajdują się odpowiednio monogramy MFVD [ od Melchior Fryderyk von Diebes] oraz KVR [od K. von Reppichau]. Pod herbami umieszczono inskrypcję wykonaną z wykorzystaniem pisma alfabetycznego złożonego z samych dużych liter, bez odstępów między wyrazami i znaków interpunkcyjnych, charakterystycznego dla okresu baroku, o treści i w układzie jak na rysunku niżej w ramce po lewej stronie (po prawej tłumaczenie na potrzeby niniejszego artykułu):

Płyta wzdłuż krawędzi, dookoła otoczona jest ujętą w ramce wyrytą inskrypcją zawierającą wersety z listu św. Pawła do Rzymian Księga XIV, o treści, naniesionych odpowiednio na:

– górnej stronie płyty: LEBEN WIR SO LEBEN WIR DEM,
[pol. JEŻELI BOWIEM ŻYJEMY, ŻYJEMY DLA PANA]
– prawej stronie płyty: HERREN STERBEN WIR SO STERBEN WIR DEM HERREN,
[pol. PANIE JEŻELI ZAŚ UMIERAMY, UMIERAMY DLA PANA]
– dolnej stronie płyty: DARUM WIR LEBEN ODER STERBEN,
[pol. DLATEGO ŻYJEMY CZY UMIERAMY JESTEŚMY Z PANEM]
– lewej stronie płyty: DEN SO SINDT WIR DES HERREN ROM A 4 XIV.
[pol. BO NALEŻYMY DO PANA * RZYM KSIĘGA XIV]

Rogi obramowania z inskrypcjami ozdobiono stylizowanymi kwiatami przypominającymi rozkwitającą różę.

W części nawowej kościoła znajduje się drewniana empora z drewnianą balustradą, podparta ozdobnie wykonanymi 24. drewnianymi słupami. Umieszczono na niej kilka ławek dla chórzystów i niewielkie organy – w których prospekcie widzimy 39 piszczałek, z miechami napędzanymi nogami kalikanta oraz dmuchawą elektryczną.

Na ścianie wschodniej prezbiterium, na południe od ołtarza zawieszony jest obraz przedstawiający Chrystusa Zmartwychwstałego.

Na ścianie południowej, nad wejściem z zakrystii, na konsoli umieszczona jest figura św. Antoniego trzymającego na lewym przedramieniu Dzieciątko Jezus jako Zbawiciela Świata, a w lewej dłoni chleb. Jezus trzyma prawą rączkę w geście błogosławieństwa. Święty pokazany jest w ciemnym habicie franciszkańskim symbolizującym ubóstwo, pokorę i pokutę. Na ścianie tej umieszczono też kolejno po długości kościoła 7 obrazów przedstawiających stacje Drogi Krzyżowej.

Na ścianie północnej umieszczono kolejno po długości kościoła dalsze 7 obrazów przedstawiających stacje Drogi Krzyżowej oraz nad wejściem do kaplicy Obraz Jezusa Miłosiernego nazywany też Obrazem Jezu ufam Tobie lub Obrazem Miłosierdzia Bożego, autorstwa Dariusza Ged. Malowidło to wzorowane jest na pierwszych takich obrazach, które namalowali Eugeniusz Kazimirowski (w 1934 r.) i Adolf Hyła (w 1944 r.).

Z bryły kościoła, jak już przedstawiono w opisie kościoła widzianego z zewnątrz, wychodzą powtarzające się w formie 4 okna na południe i 3 na północ. Wysokie, wąskie w kształcie prostokąta zamkniętego ostrym łukiem gotyckie okna wykonano i oszklono w formie delikatnych witraży. W każdym z witraży dominują drobne rąby z bezbarwnego szkła. Okna tuż przy ościeżu otoczone są prostokątnym jednobarwnym ornamentem z szkieł w kolorze niebieskim, a w ich najwyższej części wkomponowano wielokolorową kolistą rozetę z dominującym niebieskim równoramiennym krzyżem maltańskim w środku.

Ściany wewnątrz kościoła do wysokości cokołu fundamentu obłożone są boazerią drewnianą.

Kościół posiada drewniany malowany sufit. W części prezbiterialnej symetrycznie na środku sufitu namalowany jest kolisty obraz przedstawiający dwa uskrzydlone anioły, z napisami Sanctus umieszczonymi w aureoli otaczającej ich głowy, adorujące Ciało Chrystusa w monstrancji, w tle obłoki i wyłaniająca się w oddali bazylika św. Piotra w Rzymie. Także symetrycznie na tej części sufitu ale na rzucie kwadratu w jego rogach namalowane są w kształcie oktagonów (inaczej ośmioboków) następujące obrazy przedstawiające odpowiednio (patrzymy poczynając od ołtarza) przy ścianie południowej:

– półpostać świętego Marka apostoła, ewangelisty z głową opromienioną złocistym nimbem, trzymającego w prawej dłoni zamkniętą księgę. Św. Marek, zwany także Janem lub Janem Markiem urodził się w Jerozolimie jako krewnym św. Barnaby. Był towarzyszem apostołów Pawła i Piotra, tłumaczył nauki Piotra i pozostawił po sobie Ewangelię. Nieznany jest koniec życia św. Marka, według tradycji został pochowany w Wenecji w bazylice jego imienia. Historia głosi, że w 828 r. do Wenecji przywieziono statkiem szczątki św. Marka Ewangelisty z Aleksandrii w Egipcie. Patron pisarzy, notariuszy, murarzy, szklarzy i hodowców bydła;
– półpostać świętego Łukasza ewangelisty z głową opromienioną złocistym nimbem, zapisującego gęsim piórem kartę otwartej księgi. Św. Łukasz urodził się w Antiochii Syryjskiej dlatego mówi się o nim jako Syryjczyku, z zawodu był lekarzem, był uczniem i towarzyszem św. Pawła Apostoła. Jest on jednym z czterech ewangelistów, jego pisma stały się częścią Pisma Świętego, on sam nigdy nie spotkał Jezusa. Zgodnie z najpowszechniejszą wersją zmarł w Beocji i został pochowany w Tebach. Jego relikwie przechowywane są w Tebach, w Padwie a czaszka w katedrze św. Wita w Pradze. Patron introligatorów, lekarzy chirurgów, malarzy, rzeźbiarzy, grafików, historyków, notariuszy i złotników;

przy ścianie północnej:

– półpostać świętego Mateusza apostoła, ewangelisty, męczennika z głową opromienioną złocistym nimbem, trzymającego oburącz zamkniętą księgę. Mateusz był Galilejczykiem. Jego pierwotną pracą było pobieranie ceł i podatków w Kafarnaum nad jeziorem Genezaret, pierwotnie nosił imię Lewi i był synem Alfeusza. Uznawany za autora pierwszej Ewangelii. Głosił Ewangelię na terenie Etiopii, zginął śmiercią męczeńską. Jego prochy znajdują się obecnie w dolnym kościele w Salerno we Włoszech. Patron urzędników i izb skarbowych;
– półpostać świętego Jana, apostoła z głową opromienioną złocistym nimbem, trzymającego w lewej dłoni otwartą księgę a w prawej gęsie pióro. Apostoł ten zwany jest też Janem Ewangelistą. Uważany jest za najmłodszego z apostołów i umiłowanego ucznia Chrystusa. Jan, jako jedyny z dwunastu Apostołów, nie zginął śmiercią męczeńską. Znany jest z tego, iż jakoby zanurzono go we wrzącym oleju a on nic z tego powodu nie ucierpiał. Patron zawodów związanych z pisaniem oraz: owczarzy, płatnerzy, ślusarzy, teologów, uprawiających winorośl i wdów.

W części nawowej, symetrycznie na środku sufitu, tuż obok mocowania żyrandola z oświetleniem, widzimy koliste malowidło przedstawiające Trójcę Świętą – Boga Ojca, Syna z widocznymi ranami i drewnianym Krzyżem oraz gołębicę symbolizującą Ducha Świętego, w tle obłoki. Także symetrycznie na tej części sufitu ale na rzucie kwadratu w jego rogach namalowane są w kształcie oktagonów następujące obrazy przedstawiające odpowiednio (patrzymy poczynając od strony prezbiterium) przy ścianie południowej:

– półpostać świętego Szymona, apostoła, męczennika z głową opromienioną złocistym nimbem, dźwigającego na lewym ramieniu drewniany Krzyż. Szymon zwany był Kananejczykiem lub Gorliwym. Został zabity najprawdopodobniej w Persji, gdzie głosił ewangelię albo przez ukrzyżowanie, albo “rozcięcie piłą na dwoje”. Jego relikwie znajdują się w kaplicy św. Szymona i św. Judy (współcześnie jest także kaplicą Najświętszego Sakramentu) w Bazylice św. Piotra w Rzymie. Patron farbiarzy, garncarzy, grabarzy i spawaczy;
– półpostać świętego Tadeusza, apostoła, męczennika z głową opromienioną złocistym nimbem, trzymającego w prawej dłoni zwinięty rulon rękopisu a w lewej drewnianą pałkę – maczugę. Apostoł ten na imię miał właściwie Juda zaś Tadeusz był przydomkiem i oznacza “odważny”, jak się przypuszcza był krewnym Jezusa Chrystusa. Głosił Ewangelię na terenie Libii, a wg innych źródeł w Mezopotamii i Persji, gdzie został zabity pałkami lub włócznią. Ciało Judy znajduje się w bazylice św. Piotra w Rzymie. Patron od spraw trudnych, beznadziejnych;

przy ścianie północnej:

– półpostać świętego Bartłomieja, apostoła, męczennika z głową opromienioną złocistym nimbem, trzymającego w prawej dłoni liść palmy a w lewej drewnianą zagiętą laskę pielgrzyma. Św. Bartłomiej pochodził z Kany Galilejskiej, występował też pod imieniem Natanael. Głosił Ewangelię w Indiach Armenii i Mezopotamii, gdzie zginął śmiercią męczeńską odarty ze skóry, a według innych źródeł ukrzyżowany i ścięty. Jego ciało spoczywa w Benewencie we Włoszech, złożone w mensie głównego ołtarza tamtejszej katedry. Patron wielu rzemieślników;
– półpostać świętego Tomasza, apostoła, męczennika z głową opromienioną złocistym nimbem, dźwigającego na lewym ramieniu drewniany Krzyż. Św. Tomasz nazywany był też Didymos (lub Didymus). Ostatnie lata życia spędził w Indiach, gdzie w Kalamina miał ponieść śmierć męczeńską, przeszyty włócznią. Jego prochy złożono pod głównym ołtarzem katedry św. Tomasza w Ortonie we Włoszech. Znany jest z tego, iż po Zmartwychwstaniu Chrystusa Tomasz nie chciał uwierzyć, dopóki nie dotknie ran Pana Jezusa. Patron budowniczych, małżeństw i teologów.

Obok światła naturalnego płynącego przez okna, jasność wewnątrz kościoła zapewnia oświetlenie elektryczne. Tworzą je dwa żyrandole główne, to jest jeden 11. ramienny w części prezbiterialnej i drugi 17. ramienny w nawie oraz dwa żyrandole mniejsze nad emporą i dwa trójramienne kinkiety przy wejściach do kaplicy i zakrystii. Dodatkowo oświetlenie posiada jeszcze ołtarz.

Z wyodrębnionej z bryły kościoła kruchty wychodzą na zachód dwa małe gotyckie okienka, w pewnym stopniu, choć nieudolnie nawiązujące w swej budowie do okien głównych zasadniczej budowli. Także jak tam wykonano je w formie witraży, ale tu oprawionych w drewniane ramy. Dominują w nich prostokąty. Okienka w niewielkiej odległości od krawędzi otoczone są ciemniejszym prostokątnym szlaczkim, a w ich najwyższej części wkomponowano trójkolorową ubogą w formie kolistą rozetę, z dominującą w niej niebieską kokardą. W osi symetrii obu okienek, na linii ich krawędzi dolnych znajduje się ustawiona na posadzce, na niewielkim postumencie kamienna misa na wodę święconą. Wykonano ją z dużego owalnego kamienia granitowego, przecinając go po mniejszej średnicy i drążąc wgłębienie. Na ścianie wschodniej zawieszona jest tablica ze zdjęciami historycznymi z dziejów parafii. Na ścianie południowej, nad wejściem do kościoła widzimy obraz nawiązujący do sceny biblijnej „cud w Kanie Galilejskiej”.

 

 

Warszawa, luty 2012 r.

Zbigniew Jerzy Woś