Kościół parafialny pod wezwaniem Chrystusa Króla w Jarnołtowie wybudowano w dwóch etapach. Najpierw w latach 1329-1335 wzniesiono dzisiejszą część nawową, a następnie w latach 1340-1350 część prezbiterialną dzisiejszego kościoła. Zbudowano go w stylu gotyckim jako obiekt bezwieżowy, w układzie halowym o wymiarach 1335 x 2700 cm, w podstawie opartej na planie dwu przylegających do siebie prostokątów. Większego dla części nawowej i tylko nieznacznie mniejszego dla części prezbiterialnej. Fundamenty i prawie metrowej wysokości cokół (nieco niższy w części prezbiterialnej) wykonano z kamienia (z wyjątkiem dobudowanej znacznie później zakrystii), natomiast ściany z czerwonej wypalanej cegły. Grubość muru waha się od około 40 cm w zakrystii do 1,6 m w części nawowej. Cokół nad fundamentem, po stronie zewnętrznej, wysuwa się poza lico ściany tworząc niewielki gzyms. Charakterystyczny wysoki dwuspadowy dach o łamanym kącie nachylenia i przebiegającej w jednej linii, ale wyraźnie zróżnicowanej wysokości kalenicy dla korpusu nawowego i prezbiterialnego zamknięty jest z obu stron szczytami zbudowanymi na bazie prostokąta z trzema uskokami.

Przy korpusie kościoła od południa i od północy usytuowano przybudówki. W fasadzie północnej znajdują się dwie przybudówki – dawna kaplica w części prezbiterialnej i nieco większa od niej kruchta w części nawowej.

W korpusie prezbiterialnym, po obu stronach dawnej kaplicy, widzimy dwa okna zamknięte ostrołukowo oraz dodatkowo po stronie zachodniej w sąsiedztwie okna, nieco za nim blendę, której podstawa znajduje się nieznacznie wyżej od linii okien i jest od nich szersza. Natomiast na wysokości zamknięcia łuku wschodniego okna, symetrycznie do jego osi pionowej, znajdują się dwie kamienne kroksztyny. W części nawowej kościoła po stronie wschodniej kruchty znajduje się jedno okno i blenda, a od zachodniej dwie blendy. Dolna linia okna jest niższa od linii blend i schodzi poniżej linii cokołu.

Kruchta jarnołtowskiego kościoła, usytuowana przy wejściu bocznym do nawy, wykonana jest w formie przybudówki wyraźnie wyodrębnionej z bryły budynku. Przybudówka ta posiada drewniane drzwi dwuskrzydłowe oraz dwa, umieszczone obok siebie, okienka gotyckie wychodzące na stronę zachodnią, z podstawą na linii cokołu. Przykryta jest dachem dwuspadowym równoległym do jej osi podłużnej, którego kalenica łączy się z połacią dachu głównego części nawowej kościoła na wysokości jej dziewiątej, liczonej od dołu, warstwy dachówek. Dach kruchty kryty jest dachówką ceramiczną w kolorze czerwonym w liczbie 22 pionowych rzędów. Razem dach kruchty liczy 478 dachówek i 12 gąsiorów wieńczących kalenicę. Dach ten od północy zamyka wychodzący nieco ponad jego kalenicę obłożony szarym tynkiem piaskowo-wapiennym szczyt w kształcie ściętego trójkąta z prostymi niewielkimi pionowymi uskokami przy kalenicy i nad podstawą. W ścianie szczytu, w jego osi, symetrycznie, nad drzwiami, umieszczona jest niewielka kolista blenda.

Dawna kaplica wykonana jest w formie przybudówki wyraźnie wyodrębnionej z bryły budynku, usytuowana w osi poprzecznej korpusu prezbiterium. Przybudówka ta posiada dwa, umieszczone obok siebie, okienka gotyckie wychodzące na stronę północną. Przykryta jest dwuspadowym prostopadłym do osi podłużnej kościoła dachem, którego kalenica usytuowana jest na wysokości dolnej krawędzi połaci dachu głównego części prezbiterialnej kościoła po jego północnej stronie. Dach kaplicy kryty jest dachówką ceramiczną w kolorze czerwonym w liczbie 12 pionowych rzędów. Razem dach ten liczy 292 dachówki i 5 gąsiorów wieńczących kalenicę. Dach kaplicy od północy zamyka wychodzący nieco ponad jego kalenicę, obłożony szarym tynkiem piaskowo-wapiennym, szczyt w kształcie ściętego trójkąta z prostymi niewielkimi pionowymi uskokami przy kalenicy i nad podstawą (szczyt ten jest odwzorowaniem szczytu kruchty, ale nieco mniejszy). W ścianie szczytu, w jego osi, symetrycznie umieszczona jest blenda w kształcie koła.

W fasadzie południowej w jej skrajnej wschodniej części znajduje się przybudówka – zakrystia. W części prezbiterialnej tej fasady obok zakrystii, na południe wychodzi jedno podłużne okno zamknięte ostrołukowo, a po obu jego stronach usytuowane są dwie blendy, w linii podstawy nieco wyżej niż okno. W osi poprzecznej korpusu nawowego znajduje się nisza w kształcie blendy, której zwieńczenie ostrego łuku znajduje się na linii połowy wysokości okna, stanowi ona wypełnienie po otworze dawnych drzwi wejściowych. Nisza posiada trójuskokowe murowane ościeże, a wewnątrz niej znajduje się figura Chrystusa. Nad niszą wmurowano w fasadę poziomo napis „Bądź z nami w każdy czas”. Zarówno napis jak i nisza otoczone są prostokątnym obramieniem wychodzącym minimalnie przed lico i odróżniającym się strukturą od tynku. Podobne obramienie występuje przy wszystkich oknach i blendach na fasadzie kościoła. Po zachodniej stronie niszy znajdują się dwa położone obok siebie zamknięte ostrołukowo podłużne okna, a dalej za nimi na skraju fasady dwie blendy. Po wschodniej stronie niszy znajdują się kolejno – pojedyncze okno i blenda. Podstawa okien w części nawowej wchodzi nieznacznie poniżej linii cokołu fundamentu.

Z zakrystii na południe wychodzą dwa małe okienka gotyckie, zaś na zachód drzwi drewniane jednoskrzydłowe. Ściana zachodnia posiada przymurowany występ, powiększający nieco przybudówkę, osadzono w nim wspomniane wyżej drzwi. Zakrystia przykryta jest dwuspadowym prostopadłym do osi podłużnej kościoła niesymetrycznym dachem, którego kalenica usytuowana jest na wysokości dolnej krawędzi połaci dachu głównego części prezbiterialnej kościoła po jego południowej stronie. Połać dachu po stronie zachodniej jest przełamana i nieco wydłużona, tak aby przykryć przymurowany występ drzwi wejściowych. Dach jest kryty dachówką ceramiczną w kolorze czerwonym w liczbie 16 pionowych rzędów po 16 dachówek na połaci wschodniej i 11 rzędów po 17 oraz 5 rzędów po 15 na połaci zachodniej. Dach zakrystii pokryto łącznie 518 dachówkami i 8 gąsiorami wieńczącymi kalenicę. Na krawędzi kalenicy od jej strony południowej umieszczono metalowy Krzyż. Fasada zakrystii wraz z jej szczytem zostały obłożone szarym tynkiem mineralnym. W odróżnieniu od pozostałych przybudówek, zakrystia posiada szczyt zbudowany na bazie trójkąta, bez uskoków i kolistej blendy. Jest to najmłodsza część kościoła.

W fasadzie zachodniej znajdują się umieszczone w jej środku podstawy główne drzwi wejściowe do kościoła oraz symetrycznie po obu ich stronach blendy o nierównych proporcjach co do szerokości. Drzwi są dwuskrzydłowe, drewniane, kute żelaznymi wzmocnieniami, wykonane w kształcie prostokąta zamkniętego delikatnym łukiem. Mur tworzący ścianę tej fasady jest znacznie grubszy niż mur szczytu, stąd na linii odcinającej ścianę od szczytu wykonano pokryty dachówką gzyms.

Część nawowa kościoła przykryta jest dachem dwuspadowym równoległym do jej osi podłużnej, którego kalenica usytuowana jest nieco wyżej niż kalenica części prezbiterialnej kościoła. Kąt jego spadku jest ostry, o odchyleniu od pionu o ok. 37º. Płaszczyzna połaci dachu na wysokości ósmej dachówki od dolnej poziomej krawędzi jest lekko przełamana wzdłuż linii równoległej do osi głównej kościoła, przez co spadek dachu staje się nieco łagodniejszy niż przy kalenicy. Pokrycie wykonano z dachówki ceramicznej w kolorze czerwonym w liczbie 62 pionowych rzędów, każdy po 43 dachówki (na każdej z połaci). Razem dach część nawowej liczy ok. 5330 dachówek i ok. 32 gąsiorów wieńczących kalenicę.

Dach część nawowej kościoła od zachodu zamyka wychodzący nieco ponad jego kalenicę murowany z czerwonej cegły, na bazie prostokąta, trójuskokowy zakończony trójkątnie szczyt, z dodatkowym niewielkim stopniem między drugim, a trzecim uskokiem. Na jego kalenicy umieszczono metalową sterczynę z kulą i proporczykiem z Krzyżem.

Symetrycznie do osi pionowej szczytu, w tworzącą go ścianę wkomponowano pięć podłużnych pionowych blend zakończonych ostrym łukiem, o nierównych proporcjach co do szerokości. Blendy pokryte są szarym piaskowo-wapiennym tynkiem. Zwieńczenie łuku środkowej, najwyższej z nich, znajduje się na wysokości równej 81 warstwom wmurowanych cegieł szczytu. Dwóch mniejszych, odpowiednio – 54 i dwóch skrajnych, najmniejszych – 25.

W fasadzie wschodniej, która jest odpowiednio węższa od zachodniej, znajdują się trzy pionowe podłużne zamknięte ostrym łukiem blendy. Środkowa – pojedyncza zawiera w sobie wkomponowany drewniany Krzyż, dwie boczne są podwójne. Mur tworzący ścianę, tak jak w fasadzie zachodniej, jest znacznie grubszy niż mur szczytu i podobnie jak tam wykonano pokryty dachówką gzyms.

Część prezbiterialna kościoła przykryta jest dachem dwuspadowym równoległym do jej osi podłużnej, którego kalenica usytuowana jest nieco niżej niż kalenica części nawowej kościoła. Kąt jego spadku i przełamanie są wzorowane na części nawowej i wykonane podobnie, z tym że przełamanie jest mniej wyraźne i następuje dopiero na wysokości 4 dachówki od dołu. Pokrycie wykonano z dachówki ceramicznej w kolorze czerwonym, w liczbie 56 pionowych rzędów, każdy po 36 dachówek (na każdej z połaci). Razem dach część prezbiterialnej liczy 4032 dachówki i ok. 30 gąsiorów wieńczących kalenicę.

Dach część prezbiterialnej kościoła od wschodu zamyka wychodzący nieco ponad jego kalenicę murowany z czerwonej cegły szczyt. Na kalenicy szczytu symetrycznie po długości umieszczono metalowy Krzyż. Szczyt zbudowano na bazie prostokąta, składa się on z trzech uskoków, z dodatkowym niewielkim stopniem między pierwszym, a drugim uskokiem. Uskoki są pionowo rozczłonkowane siedmioma lizenami biegnącymi przez całą ich wysokość. Trzy środkowe, najwyższe lizeny zbudowano wmurowując 102 warstwy czerwonej cegły, dwie średnie zbudowano z 61 warstw czerwonej cegły i dwie najniższe, boczne zbudowano układając 26 warstw czerwonej cegły. Każda z lizen zwieńczona jest pokryciem dachówką ceramiczną czerwoną – taką jak dach kościoła.

Pomiędzy lizenami, symetrycznie do osi pionowej szczytu, wkomponowanych jest sześć podłużnych blend zakończonych ostrym łukiem. Blendy pokryte są szarym piaskowo-wapiennym tynkiem. Dwie środkowe, najwyższe z nich wykonane są na wysokość równą 91 warstwom wmurowanych cegieł. Dwie mniejsze, odpowiednio – 50 warstwom i dwie skrajne – 16 warstwom. Nad zwieńczeniem każdej z tych blend umieszczone zostały dekoracyjne poziome elementy w postaci ukośnie wmurowanych cegieł. W południowej ze środkowych blend, na wysokości pomiędzy 20. a 29. warstwą wmurowanych cegieł (licząc od podstawy lizeny) znajduje się małe zaślepione okienko, zakończone łukiem ostrym, wychodzące z części strychowej kościoła.

Uwagę zwraca ciekawa konstrukcja więźby dachowej kościoła. Nie zastosowano tu płatwi na których mogłyby oprzeć się krowie. Widzimy tu krokwie które są jednocześnie wiązarami, wzmocnione zastrzałami i jętkami. Połączone w kalenicy dachu krokwie oparto o słupy stojące na jętkach. Do krokwi przymocowano deski o różnej szerokości, a nad nimi ułożono dachówki. Dach posiada obróbki dekarskie i rynny wykonane z blachy pomalowanej na brązowo.

W niewielkiej odległości, na północ od kościoła, w linii osi środkowej kruchty, znajduje się wolnostojąca dzwonnica. Ta dwu kondygnacyjna budowla, stylizowana na gotyk, pełni jednocześnie rolę dzwonnicy i bramy wejściowej na teren kościoła. Zbudowano ją na planie prostokąta o niewiele różniących się długościach jego boków, niemal kwadratu. Fundament i jego cokół wykonano z kamienia, fasadę i szczyty z czerwonej cegły. W odróżnieniu od kościoła jej forma architektury jest uporządkowana, konsekwentna, o powtarzających się charakterystycznych cechach. Fasada północna i szczyt jest odbiciem lustrzanym strony południowej (różni je jedynie to, że po stronie północnej osadzone są drzwi wejściowe, a po stronie południowej pozostaje wolny otwór), także fasada zachodnia jest odbiciem lustrzanym strony wschodniej.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

W fasadzie północnej znajdują się umieszczone centralnie drzwi wejściowe, a nad nimi dwa symetrycznie rozmieszczone otwory okienne zakończone łagodnym łukiem, nieszklone, a przykryte jedynie żaluzją z drewna. Skrajne pionowe krawędzie okien pokrywają się z liniami ościeża drzwi. Drzwi są dwuskrzydłowe, drewniane, kute żelaznymi wzmocnieniami na linii zawiasów, zamykane do wewnątrz, wykonane w kształcie prostokąta zamkniętego ostrym łukiem. Fasadę od szczytu odcina niewielki podwójny gzyms wykonany z nieco wysuniętych poza lico muru cegieł. Ściana fasady od góry ku dołowi rozszerza się poprzez dwa niewielkie, ukośnie ścięte uskoki. Dzwonnica przykryta jest dachem dwuspadowym pokrytym czerwoną dachówką, zwieńczonym od północy i południa szczytami, wyraźnie wyższymi niż kalenica dachu. Każdy ze szczytów zbudowano na bazie prostokąta, z uskokiem od góry równym jednej trzeciej wysokości szczytu. Dodatkowo na skrajach jego linii kalenicy posadowiono murowane, ścięte w kształcie trójkąta, niewielkie słupy. Kalenica szczytu i słupy kryte są dachówką. U podstawy szczytu, w linii okien, znajdują się dwie trójkątne, zamknięte ostrym łukiem, pokryte tynkiem lizeny. Nad nimi umieszczono symetrycznie po każdej ze stron wąską prostokątną zamkniętą trójkątem tynkowaną lizenę i obok niej, nieco dalej, drugą w kształcie koła. Nad nimi w osi szczytu, na wysokości uskoku, wykonano kolejną podobną, ale nieco większą, kolistą lizenę.

W fasadzie zachodniej, na wysokości drugiej kondygnacji umieszczono symetrycznie trzy prostokątne wąskie, zamknięte od góry trójkątem, małe, nie szklone, a przykryte jedynie okładziną z drewna okienka. Pomiędzy pierwszym i drugim oraz drugim i trzecim okienkiem znajdują się, w takim samym kształcie i wymiarze jak one, otynkowane lizeny. Kondygnację pierwszą od drugiej odcina niewielki podwójny gzyms wykonany z nieco wysuniętych poza lico muru cegieł.

Wewnątrz dzwonnicy, kondygnacje rozdziela drewniany strop, którego bele nośne oparte są w murach fasady zachodniej i wschodniej. Na drugiej kondygnacji umieszczone są dwa dzwony, jeden większy drugi nieco mniejszy. Dzwony uruchamiane są elektrycznie.

Obok dzwonnicy przy drodze do kościoła, po zachodniej stronie, stoi drewniany Krzyż Misyjny z symetrycznie naniesionym (wyrytym) i krzyżującym się napisem na jego ramionach, odpowiednio: poziomo „Chrystusa” i pionowo „naśladować”.

Warszawa, styczeń 2012 r.

Zbigniew Jerzy Woś
zbigwos@gmail.com