Tradycyjnie, każdego roku olsztyński Oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami przy wsparciu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Olsztynie wydaje Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski. W tegorocznym (już piętnastym) wydanym biuletynie poświęcono osobny dział Immanuelowi Kantowi, którego jubileusz 300-lecia urodzin przypada w 2024 roku, a jego związki z regionem Warmii i Mazur są niepodważalne. W dziale tym na stronach o numeracji od 169 do 200 przedstawiono obraz z życia filozofa z akcentem na jego czteroletni pobyt w Jarnołtowie, zakres prac konserwatorskich jarnołtowskich obiektów sakralnych oraz powstanie przy nich „Zakątka Immanuela Kanta” oraz wybrane akta archiwalne dotyczące Kanta przechowywane w Archiwum Państwowym w Olsztynie. Do przeczytania 303 stronicowego biuletynu zachęca kolorowa fotografia na jego okładce tytułowej przedstawiająca fragment pięknego sklepienia prezbiterium XIV wiecznej gotyckiej, trójnawowej, rzymsko-katolickiej Bazyliki archikatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku.
Na stronach 171-187 umieszczono artykuł „Jarnołtowo, Hülsenowie i Immanuel Kant”, którego autorem jest Zbigniew Jerzy Woś. Udokumentowano tam okoliczności przyjazdu Kanta do Jarnołtowa, rodzinę von Hülsenów – ówczesnych właścicieli jarnołtowskiego majątku ziemskiego oraz opisano zabudowę folwarczną z akcentem na obraz i historię jarnołtowskiego pałacu. Pokazano też mało znaną mapę – szczegółowy wyrys geodezyjny z lat 1922-1923 obrazujący wielkość i położenie jarnołtowskiego dworu von Hülsenów i najbliższej zabudowy majątku.
Na stronach 188-194 umieszczono artykuł „Prace budowlano-konserwatorskie, restauratorskie i rewaloryzacyjne w kościele Chrystusa Króla w Jarnołtowie”, którego autorem jest ks. dr Jarosław Janowicz. Obok opisu przedstawiono tam bogatą dokumentację fotograficzną pozwalającą zapoznać się z zakresem wykonanych prac w latach 2012-2023. Prac, które obok poprawy dobrostanu obiektu mają na celu miedzy innymi także zachowanie materialnego dziedzictwa i pamięci związanej z Immanuelem Kantem, który w latach 1750-1754 żył, pracował i rozmyślał w Jarnołtowie.
Na stronach 195-200 umieszczono artykuł „Immanuel Kant w aktach Archiwum Państwowego w Olsztynie. Stan badań”, autorstwa Cezarego Rzepczyńskiego i Aleksandry Wazio. Obok wzmianki informującej, że w rzeczonym archiwum znajdują się między innymi dokumenty dotyczące dawnej Albertyny – Uniwersytetu Albrechta w Królewcu, a wśród nich zachowane dokumenty dotyczące Kanta, jak i jego rękopisy, opisano następujące dokumenty:
– „Pismo Immanuela Kanta w sprawie jego zatrudnienia po zmarłym profesorze Kypke”. W grudniu 1758 r. zmarł profesor logiki i metafizyki na Wydziale Filozofii. Zainteresowanie wakatem obok Kanta wyraziło jeszcze pięciu kandydatów. Ostatecznie, miejsce zajął jednak profesor Friedrich Johann Buck, który wtedy miał dłuższy staż i większe doświadczenie niż Kant
– „Zatrudnienie Kanta jako profesora logiki i metafizyki po zmarłym profesorze Langhansenie”. W 1770 r. Kant uzyskał nominacje do objęcia katedry matematyki po profesorze Langhansenie, jednak zamienił się z profesorem Buckiem i objął po nim katedrę logiki i metafizyki. Stąd ostatecznie król Fryderyk II nominował Immanuela Kanta na profesora logiki i metafizyki.
– „Opinia Kanta o Isaaku Abrahamie Euchelu, kandydacie na profesora orientalistyki”. 20 lutego 1876 r. Kant sporządził opinię dotyczącą kandydatury żydowskiego studenta na wykładowcę języka hebrajskiego. Chociaż Kant przychylny był owej kandydaturze i występowały potrzeby kadrowe to Euchel nie mógł uzyskać profesury, bowiem ówczesne przepisy dopuszczały, iż o profesurę mogą ubiegać się jedynie kandydaci wyznania ewangelicko-augsburskiego.
– „Uwagi Kanta dotyczące sprawy zniesienia konwiktorium (stołówki akademickiej)”. Immanuel Kant naniósł własne uwagi na piśmie Karla Reuscha z 24 czerwca 1794 r. w sprawie zniesienia stołówki akademickiej. Kant postulował utrzymanie dotychczasowych zasad jej funkcjonowania i jako niekorzystne oceniał wydzielenie i przyznanie studentom określonej sumy, którą mieliby przeznaczyć na samodzielny zakup posiłków w pobliskich jadłodajniach lub restauracjach.
Związek Immanuela Kanta z regionem Warmii i Mazur wynika z faktu jego pobytów w miejscowościach na terenie dzisiejszego województwa warmińsko-mazurskiego oraz także z faktu, że w stolicy tego regionu Olsztynie, w Archiwum Państwowym przechowywana jest znaczna liczba oryginałów dokumentów dotyczących Kanta, jak i jego rękopisów. Pierwszym pobytem w tym regionie był pobyt w majątku von Hülsenów w Jarnołtowie, gdzie nauczał synów jego właściciela w latach 1750-1754. Pobyt ten był jednym z najdalszych – licząc w kilometrach i najdłuższym – licząc w dniach, wyjazdem Kanta z rodzinnego miasta. Drugim był pobyt w Gołdapi. To tam podczas czterotygodniowej przerwy w wykładach, najpewniej na przełomie lat 1765 i 1766, Kant przebywał u swojego przyjaciela generała majora Daniela Friedricha von Lossowa. W czasie wyjazdu prawdopodobnie mieszkał w miejskim domu generała w Gołdapi oraz w odległym o 15 km majątku ziemskim w Kleszczowie.
Kolejnym pobytem w naszym regionie był pobyt Kanta w Braniewie. Immanuel Kant ze swoim szkockim przyjacielem, kupcem Robertem Motherby przypłynęli w 1770 r. do leżącego wówczas w granicach Rzeczypospolitej Braniewa, gdzie odwiedzili domy rajców miejskich i najbogatszych kupców miasta Michaela Schorna i Franza Oestreicha. Być może, w nawiązaniu kontaktu pomógł syn Oestreicha Johan August, który studiował w tym czasie na Albertynie i był studentem Kanta oraz bywał w jego domu.
Warszawa, styczeń 2024 r. Zbigniew Jerzy Woś
zbigwos[at]gmail[dot]com