Początek powstawania ochotniczych straży pożarnych miał miejsce w wieku XIX. Jarnołtowo w tym czasie nazywało się Groβ Arnsdorf i leżało na terenie Prus Górnych (niem. Oberland) będących częścią Prus Wschodnich (niem. Provinz Ostpreuβen) należących do Królestwa Pruskiego, a od roku 1871 do roku 1945, do Niemiec. Pozostawało w obszarze prawnym niemieckiej państwowości.
Przyjmuje się, że pierwsza OSP na terenie Prus powstała w 1868 r. w Bartoszycach (niem. Bartenstein). Powołali ją członkowie Koła Niemieckiego Związku Gimnastycznego w Bartoszycach, po tym jak aktywnie uczestniczyli w akcji ratowniczo-gaśniczej podczas pożaru spichrza kupca Behra. Powołana wówczas Ochotnicza Straż Pożarna w Bartoszycach działa do dziś. Natomiast pierwszą ochotniczą strażą powstałą na terenie obejmującym dzisiejszy obszar Polski była powstała w 1845 r. w Poznaniu straż pod nazwą Ochotniczego Towarzystwa Ratunkowego.
Pierwsza, na terenie obecnej Polski, zawodowa straż nazwana strażą ogniową powstała w Warszawie na podstawie decyzji Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego z 23 grudnia 1834 i rozpoczęła działalność od 1 stycznia 1836 roku.
Pierwszymi ochotniczymi strażami pożarnymi powstałymi najbliżej Jarnołtowa były OSP powstałe odpowiednio w latach: Ostróda (Osterode) – 1880; Pasłęk i Morąg (Pr. Holland und Mohrungen) – 1883; Zalewo (Saalfeld) – 1896 i Miłomłyn (Liebemühl) – 1901.
Już pierwsze powstające straże ochotnicze w Prusach Wschodnich, działające początkowo samodzielnie, postanowiły zrzeszyć się w ramach związku. W tym celu 10 października 1875 roku w Bartoszycach odbyło się zebranie założycielskie z udziałem przedstawicieli OSP. Przyjęto tam założenia organizacyjne związku i projekt statutu, wybrano także tymczasowe władze związkowe na szczeblu prowincji Prusy Wschodnie. Przewodniczącym Zarządu prowincjonalnego został Herman Wolff z Królewca. Datę rzeczonego zebrania założycielskiego przyjęto w Prusach Wschodnich jako datę powołania związku prowincjonalnego zrzeszającego zorganizowane w tej prowincji OSP. Pierwszy pełnoprawny Wschodnio-Pruski Zjazd Straży Pożarnych (już po przyjęciu do Niemiecko-Austriackiego Związku Straży Pożarnych) odbył się w 1881 roku w Ełku (Lyck), wybrano na nim nowe władze i przyjęto statut oraz inne dokumenty organizacyjne i programowe. Przewodniczącym Wschodnio-Pruskiego Prowincjonalnego Związku Straży Pożarnych został Alfred Hammer. Był on także członkiem Krajowej Komisji Technicznej Niemiecko-Austriackiego Związku Straży Pożarnych.
Finansowanie powoływanych OSP opierało się początkowo głównie na ofiarności mieszkańców. Potem w coraz większym zakresie przejmowały je samorządy gminne i powiatowe. Znaczną pomoc w zapewnieniu środków na działalność statutową OSP wniosło również założone w 1786 r. Wschodnio-Pruskie Ogniowe Towarzystwo Ubezpieczeniowe i wydzielona w nim Kasa Ogniowa. Towarzystwo to pomagało w budowie i remontach strażnic, zakupach sprzętu i wyposażenia oraz prowadzeniu działań prewencyjnych
Gdy w Prusach powstawały pierwsze ochotnicze straże pożarne Jarnołtowo było niewielką wsią, której główny trzon stanowił prywatny majątek ziemski. Na właścicielu majątku spoczywał obowiązek zabezpieczenia przeciwpożarowego wsi i organizowania działania na wypadek pożaru. Dominowała tu zasada, iż w akcji ratowniczo-gaśniczej uczestniczą wszyscy mieszkańcy wsi.
Sytuacja zmieniła się po roku 1920. Splot zdarzeń o charakterze politycznym, ekonomicznym i gospodarczym spowodował, iż początek lat dwudziestych ubiegłego wieku przyniósł rozwój i rozbudowę Jarnołtowa. Ówczesny właściciel większości jarnołtowskiej ziemi baron von Spiegel-Borgenbrech, po dwudziestu ośmiu latach gospodarowania doprowadził majątek do bankructwa. W 1918 roku majątek ziemski Jarnołtowo (Gross Arnsdorf und Klein Arnsdorf) wraz z folwarkiem Hülsenhof, z obszarem 1229 hektarów, zakupiło Wschodnio-Pruskie Towarzystwo Ziemskie i dokonało jego parcelacji na mniejsze gospodarstwa rolne. Pałacyk dworski z przyległym parkiem kupiły przybyłe z Francji Charlotta de Beaulier wraz z swoją siostrą, a znaczną część folwarku Hülsenhof – dr Wilhelm Matz. Natomiast powstałe z podziału pojedyncze gospodarstwa objęli dotychczasowi pracownicy w majątku i osadnicy przybyli, głównie z Pomorza, którzy woleli pozostać w państwowości niemieckiej, gdy ich wsie kończący pierwszą wojnę światową Traktat Wersalski 28 czerwca 1919 r. przyznał Polsce lub Wolnemu Miastu Gdańsk. W ten sposób w Jarnołtowie, w latach 1920 – 1922 powstało ponad 50 nowych zabudowanych budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi gospodarstw rolnych.
Znaczna rozbudowa wsi z powstaniem dużej liczby budynków gospodarczych i mieszkalnych przyniosła za sobą wzrost zagrożenia pożarowego. Uwzględniając powyższe oraz przychylne stanowisko w tej sprawie ówczesnych władz, w Jarnołtowie, w 1922 roku powołano umundurowaną ochotniczą straż pożarną. W tym samym roku ochotnicze straże pożarne powstały także w Zajezierzu, Bartach, Myślicach i wielu innych pobliskich wsiach. Nadzór fachowy nad nimi sprawował dyrektor powiatowy straży pożarnej (Branddirektor) w Morągu, którym był wówczas, urodzony w 1862 r. w Pasłęku, Emil Johann Gottfried Jordan. Od 1 października 1901 r. w Prusach Wschodnich funkcjonował urząd prowincjonalnego dyrektora pożarnictwa, któremu podlegały terenowe struktury straży pożarnych (rejencyjne, powiatowe i okręgowe). Ówczesne Jarnołtowo leżało na terenie rejencji królewieckiej, podlegało pod powiat morąski i okręg II w Zalewie. Ostatnim dowódcą okręgu straży pożarnej w Zalewie był, urodzony 12 marca 1893 r., mistrz rymarski (Sattlermeister) Emil Klein, zamieszkały w Zalewie przy ul. Langgasse 32. Na podstawie zarządzenia ministra spraw wewnętrznych morąski starosta powiatowy ustanowił Emila Kleina przełożonym ochotniczych straży pożarnych w: Jarnołtowie (Gr. Arnsdorf), Bartach (Barten), Bajdach (Boyden), Taborach (Taabern), Myślicach (Miswalde), Lubachowie (Liebwalde), Milikowie (Heinrichsdorf), Kołtynianach (Kolteney), Latkowie (Löthen), Koszajnach (Koschainen), Połowitem (Pollwitten) i Budwitach (Bauditten).
Szkolenie strażaków ochotników z rejonu Jarnołtowa odbywało się początkowo poprzez udział w organizowanych kursach szkoleniowych w Zawodowej Straży Pożarnej w Elblągu, a od 28 lutego 1937 r. w prowincjonalnej szkole pożarniczej w Matgethen (obecnie dzielnica Kaliningradu).
Tu należy zaznaczyć, że w latach 30 ubiegłego wieku samodzielność zarówno OSP jak i ogólno-niemieckiego i prowincjonalnych
związków straży pożarnych została ograniczona. Prusy Wschodnie 20 VII 1932 r. w następstwie dekretu prezydenta utraciły samodzielność wewnętrzną i zostały podporządkowane rządowi centralnemu Niemiec. 2 VII 1933 r. gauleiter NSDAP Erich Koch objął funkcję nadprezydenta Prus i zarządzał dotychczasową prowincją jako przedstawiciel rządu Rzeszy, a od 27 XI 1934 r. jako namiestnik Rzeszy. Ustawą z 15 grudnia 1933 r. dot. pożarnictwa w III Rzeszy, OSP w Jarnołtowie, tak jak inne OSP, podporządkowana została policji, jako oddział techniczny tej formacji państwowej. Jeszcze dalsze ograniczenia samodzielności OSP wprowadzono ustawą z 23 listopada 1938 r., kiedy to straże ochotnicze, jako pomocnicze służby policji zostały zobowiązane do działań policyjnych oraz ochrony przeciwlotniczej (powiadamianie o zagrożeniach nalotem, kontrola zaciemnienia, usuwanie skutków ewentualnych bombardowań, itp.).
Jak wynika z materiałów zgromadzonych w muzeum pożarnictwa w Fuldzie – na terenie Niemiec, do jarnołtowskiej OSP w październiku 1925 roku należało 25 strażaków ochotników, a w sąsiednich Bartach 15 i Zajezierzu 14. Niestety nie było możliwe ustalenie, kto personalnie należał do OSP w Jarnołtowie, od chwili jej powstania do stycznia 1945 r. Wiadomo natomiast, iż od 1933 r. podporządkowana była ona policji, poprzez posterunek w Jarnołtowie obsadzony dwoma policjantami, a byli nimi H. Fleischmann i Gerhard Dürschke. Wybudowana z czerwonej cegły remiza była skromnym budynkiem, znajdowała się przy skrzyżowaniu dróg w centrum wsi, w sąsiedztwie sklepu kolonialnego należącego do Artura Bahlau (dziś posesja nr 19) i szkoły (dziś posesja nr 20), na przeciwko kościoła. Jej wyposażenie stanowiła ciągniona przez konie czterokołowa sikawka ręczna, beczkowóz konny, drabina, hydronetki oraz sprzęt podręczny i ochronny. Niestety nie zachowała się dokumentacja obrazująca wspomnianą sikawkę, ale jej posiadanie jest raczej pewne. Strażacy, którzy po wojnie przejęli sprzęt z remizą, w kronice zapisali, “3 lipca 1949 r. miał miejsce wyjazd całej naszej jednostki dwoma zaprzęgami konnymi z sikawką do Morąga na zawody powiatowe”.
Sikawkę i beczkowóz z lat 20 ubiegłego stulecia widzimy na fotografii wykonanej podczas uroczystości z okazji 25-lecia OSP w Zalewie, w 1921 roku, to jest rok przed utworzeniem jednostki w Jarnołtowie.
Przykładem sikawki jest wyprodukowana w 1834 r. w Królewcu sikawka czterokołowa. W skrzyni napełnianej wodą znajdowały się dwa tłoczyska poruszane ręczną dźwignią. Woda ze skrzyni przez nasadę tłoczną i rury skrętne podawana była do węża i prądownicy. Dzięki zamontowanemu powietrznikowi strumień wody był ciągły.
Pierwszy udokumentowany udział mieszkańca Jarnołtowa w akcji gaśniczej znajdujemy w opisie pożaru kościoła w Zalewie, kiedy to 21 kwietnia 1720 r. wskutek wyładowań wybuchł pożar na wieży kościoła i w ciągu 3 godzin spaliło się wiązanie jej dachu. Szkody byłyby większe gdyby nie ofiarność i odwaga murarza Jerzego Schwartza i mistrza ciesielskiego Samuela Sallacha z Zalewa oraz pilarza desek Michała Böse z Jarnołtowa, którzy z narażeniem życia gasili pożar.
Natomiast pierwszym udokumentowanym pożarem w Jarnołtowie, pożarem, który na trwale wpisał się w historię wsi, był pożar w roku 1870, palił się wówczas jarnołtowski gotycki kościół. Odbudowa trwała osiem lat.
24 stycznia 1945 roku, w godzinach przedpołudniowych, do ówczesnego Groβ Arnsdorf (Jarnołtowa) wkroczyły pododdziały 32 Brygady Pancernej ppłk. Siemiona Kolesnikowa z 5 Armii Pancernej Gwardii Armii Czerwonej. Rosjanie spalili budynek szkoły (dzisiejsza posesja nr 20), dom mieszkalny w gospodarstwie należącym do Erwina Giese (dzisiejsza posesja nr 51) przy drodze do Wielkiego Dworu oraz podpalili budynek ogrodnika Franciszka Petrowitza, który dzięki wysiłkowi mieszkańców i strażaków ochotników ostatecznie uratowano (dzisiejsza posesja nr 28).
Do końca maja 1945 r. władzę w Jarnołtowie sprawowała sowiecka Komendantura Wojskowa, pod nadzorem której 6 lutego 1945 r. wywieziono do obozów, zdolnych do pracy mieszkańców Jarnołtowa. Po odejściu Rosjan wieś zaczęto zasiedlać polskimi osadnikami i wprowadzono polską administrację. Już w czerwcu 1945 r. osadnicy objęli 30 gospodarstw.
Warszawa, listopad 2020 r. Zbigniew Jerzy Woś i Leszek Meller
W opracowaniu:
1. OSP w Jarnołtowie w latach 1945 – 91
2. OSP w Jarnołtowie w latach 1991- 2021