Dzięki wsparciu finansowemu władz państwowych i samorządowych oraz mieszkańców miejscowej parafii możliwy jest prowadzony aktualnie gruntowny remont i konserwacja specjalistyczna zabytkowego, liczącego 149 lat ołtarza kościoła w Jarnołtowie. Prace renowacyjne i konserwatorskie wykonuje pracownia konserwacji i restauracji dzieł sztuki w Toruniu. Ołtarz został zdemontowany oraz przewieziony do pracowni. Zakończenie renowacji przewidziane jest na koniec bieżącego roku.

           W 1870 roku miał miejsce pożar jarnołtowskiego kościoła, ogień dokonał znacznego spustoszenia budowli – jego restytucja trwała 8 lat. Odbudowa wiązała się z postawieniem nowej więźby i poszycia dachu, wtedy też powstał widoczny dziś drewniany sufit (bez malowideł) i drewniana empora, na której usadowiono niewielkie organy. O istnieniu organów w owym czasie w Jarnołtowie zaświadcza historycznie udokumentowany fakt, iż niejaki Carl Hermann Birth w roku 1868 zdał egzamin w Królewskim Seminarium dla Nauczycieli Szkolnych w Królewcu, a później został kierownikiem szkoły w dzisiejszym Jarnołtowie oraz jednocześnie kantorem i organistą w jarnołtowskim kościele.

            Remont kościoła po pożarze zakończono w 1878 roku. Świątynia otrzymała wówczas wykonany w 1874 r., w pracowni R. Bartscha drewniany ołtarz z jednoosiową nastawą, z płyciną nawiązującą do gotyku, zwieńczoną ostrym trójkątem wypełnionym ośmiopolową ozdobną kolistą rozetą i płaskorzeźbionym małymi rozetami obramieniem, mieszczącą olejny na płótnie obraz serca Pana Jezusa. Pionowe boki nastawy pokrywały drewniane płaskorzeźby nawiązujące do delikatnych kolumn, zwieńczone ozdobnymi mini kolumnadami (patrz fotografia nr 1 po jej lewej stronie i fot. nr 3).

Na podwyższeniu mensy ołtarzowej będącej półką pod wazony z kwiatami, a później pod lichtarze, umieszono rzeźbiony w drewnie dębowym wypukły napis w języku niemieckim, który w przekładzie można odczytać następująco: “Przyjdźcie do mnie wszyscy, którzy jesteście utrudzeni i obciążeni, a ja was pokrzepię” (patrz fot. nr 4).

Cały ołtarz nosił pierwotnie kolor czekoladowy/venge i był bardzo skromny, ale spójny z gotycką architekturą kościoła i założeniami ewangelickich tradycji religijnych.

            Właścicielem jarnołtowskiego majątku w owym czasie był Friedrich Wilhelm baron von Printz żonaty z Karoliną Ernestiną Friederiką Charlottą Augustą Wilhelminą Elisabeth de domo von Hülsen. Warto go tu przywołać gdyż miał on znaczący udział w ponoszeniu kosztów odbudowy i wyposażenia kościoła. Właściciele majątków w tamtym czasie wnosili znaczny udział w pokrywaniu kosztów utrzymania na swoim terenie kościoła i szkoły. Na dokumentach archiwalnych dotyczących sprawozdań z wydatków jarnołtowskiej parafii widać obok podpisu pastora podpis właściciela majątku. Najprawdopodobniej wówczas kościół otrzymał też wykonaną w drewnie chrzcielnicę z metalową misą, bowiem sygnowana ona jest napisem <Dr. C. Ernst. Berlin>, a naczynia i przedmioty sakralne tak sygnowane pochodzą z drugiej połowy XIX i początku XX wieku.

            Misa chrzcielnicy po obwodzie opatrzona jest tłoczonym napisem o treści: „Wer da glaubt und getauft  wird, der wird selig werden Ev. Marci 16 Vers 16“, co wolno przetłumaczyć dosłownie, jako: “Kto uwierzy i będzie ochrzczony, ten będzie błogosławiony – wg. ewangelii św. Marka 16 werset 16”.

            Pierwotna, średniowieczna granitowa chrzcielnica została wyniesiona ze świątyni i wykorzystana, jako obelisk-kwietnik postawiony po północno zachodniej stronie kościoła w miejscu gdzie dziś znajduje się drewniany krzyż misyjny. Obrazuje ją fotografia nr 6, gdzie wraz z nią dokumentowali się ówcześni młodzi mieszkańcy Jarnołtowa. W okresie powojennym kwietnik rozebrano, a granitową chrzcielnicę ustawiono, jako misę na wodę święconą w kruchcie kościoła. Obrazuje to prawa strona fotografii nr 6.

            W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to jarnołtowski kościół powrócił do parafii rzymskokatolickiej, dokonano zmian jego wystroju oraz przebudowano ołtarz. Rozbudowano predellę (łac. gradus), będącą podstawą nastawy ołtarzowej oraz powiększono mensę (blat) i jej skrzyniową podstawę, którą udekorowano malowanym obrazem nawiązującym w tematyce do biblijnego przekazu Ostatniej Wieczerzy i ustanowienia Eucharystii. Obraz ten wzorowany jest na malowidle ściennym Leonarda da Vinci, wykonanym w refektarzu kościoła Santa Maria delle Grazie w Mediolanie. Do jednoosiowej nastawy ołtarza dodano skrzydła boczne przekształcając ołtarz w trójosiowy. Obraz olejny serca Pana Jezusa w części środkowej zastąpiono obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Nowy obraz przysłaniał wykonaną wnękę z ustawioną w niej figurą Chrystusa Króla. Rzeźbione drewniane ramy dziewiętnastowiecznej nastawy ołtarza pokryto zwykłą farbą olejną. W części środkowej dokonano też przeróbki (wycięto część środkową podwyższenia mensy z napisem, a pozostałe rzeźbione litery napisu zakryto) związanej z potrzebą umiejscowienia tam tabernakulum (dziedzictwo Soboru Trydenckiego <1545–1563> nakazywało nierozdzielność ołtarza i tabernakulum, dopiero po II Soborze Watykańskim <1962–1965> ołtarz i tabernakulum mogą egzystować samodzielnie). Pod figurą Chrystusa Króla umieszczono tabliczkę z zdobionym napisem: „Króluj nam Chryste”. W dobudowanych skrzydłach bocznych nastawy wstawiono odpowiednio obrazy przedstawiające św. Piotra apostoła i św. Pawła apostoła. W ten sposób powstał ołtarz, jaki zobrazowano na fotografii nr 1 po stronie prawej.

            Dodać należy, iż w czasie, gdy jarnołtowski kościół służył ewangelikom znajdował się w nim także mały drewniany, jednoosiowy ołtarz boczny z charakterystycznymi po jego bokach rzeźbionymi w drewnie niewielkimi kolumnami. Nastawa ołtarzowa, w przeciwieństwie do ołtarza głównego, zamknięta była w prostokącie. Usytuowany on był przy ścianie południowej kościoła, tuż obok wejścia z zakrystii, po stronie zachodniej. Ołtarz ten zlikwidowano na przełomie lat 1970/1980. Jego likwidacja była spójna z posoborową instrukcją Inter oecumenici z 1964 r., wydaną w Rzymie przez Św. Kongregację Obrzędów, gdzie doradza się zaniechać budowy wielu ołtarzy w jednym kościele.

            Trwająca renowacja jarnołtowskiego ołtarza jest kolejnym etapem (po odnowieniu elewacji i poszycia dachu kościoła oraz wolno stojącej wieży dzwonnicy) poprawy dobrostanu jarnołtowskich budowli sakralnych.

W artykule wykorzystano fotografie z archiwum autora i jarnołtowskiej parafii.

Warszawa, sierpień/wrzesień 2023 r.    Zbigniew Jerzy Woś 

  zbigwos[at]gmail[dot]com 

UZUPEŁNIENIE z 5 stycznia 2024 r.

            Tak jak zaplanowano, w grudniu 2023 roku zakończono konserwację i renowację ołtarza w jarnołtowskim kościele. Ołtarz przywieziono z pracowni Marty Skowrońskiej-Szczęsny w Toruniu i ustawiono w jego dotychczasowym miejscu, które podczas remontowej nieobecności wypełnione było obrazem współczesnym Wzgórza Golgoty. Dodać należy, iż do kosztu konserwacji i renowacji wniesionego przez parafię dołożyły się: dotacja Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w kwocie 70 tys. PLN, dotacja samorządu województwa w kwocie 25 tys. PLN i dotacja celowa Gminy Małdyty w kwocie 20 tys. PLN. Ołtarzowi przywrócono historyczną formę, ornamentykę i kolorystykę, usunięto wtórne przemalowania farbą olejną, odtworzono brakujące elementy, dokonano konserwacji elementów drewnianych, obrazu Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz figury Chrystusa Króla. Aktualny stan prezentują poniższe fotografie.

Tekst Zbigniew Jerzy Woś, fotografie ks. Jarosław Janowicz.