. Historia szkoły powszechnej w Jarnołtowie bierze swój początek od powstania obowiązku szkolnego. Jego próby wprowadzenia pojawiały się od XVII wieku, jednak nie były udane. Pierwszym krajem, któremu się to udało, były Prusy, gdzie w pierwszej ćwierci XIX wieku król Fryderyk Wilhelm III uchwalił przymusowy obowiązek szkolny i wymóg kształcenia odpowiednio wykwalifikowanych i certyfikowanych nauczycieli. Do tego czasu na wsi, naukę pobierały najczęściej jedynie dzieci właścicieli majątków, których stać było na zatrudnienie prywatnych nauczycieli. Przykładem tego jest rodzina von Hülsenów, właścicieli Jarnołtowa, która w latach 1750-54 do nauki swych dzieci zatrudniała Immanuela Kanta i dodatkowo nauczyciela języka francuskiego.
. Pierwsze udokumentowane wzmianki o szkole w Jarnołtowie pochodzą z 1827 r. i dotyczą rozliczenia wydatków na szkołę ponoszonych w parafii (są to dokumenty archiwalne zatytułowane Schul-Casen Rechnung der Arnsdorffschen Kirche). Ówczesny program nauczania składał się z nauki rachunków, pisania i czytania, z odrobiną historii. Powszechna szkoła pruska miała utrzymywać społeczne status quo (nie wykształcić pospólstwa zbyt wysoko) oraz nauczyć obowiązku i dyscypliny.
. Przyjąć należy, że pierwszy budynek szkoły wybudowano tu około roku 1825 i przetrwał on do dnia dzisiejszego (dziś posesja nr 57), a funkcję szkoły zaprzestał pełnić w 1936 r. Od ok. roku 1868 nauczycielem, kierownikiem tej szkoły oraz organistą w ówczesnym Jarnołtowie, przez około 50 lat, był Carl Hermann Birth. Ukończył on Królewskie Seminarium dla Nauczycieli Szkolnych w Królewcu.
. W latach 1935-36, naprzeciwko kościoła i pastorówki, wybudowano nowy budynek szkoły (został on zniszczony przez wkraczającą do Jarnołtowa Armię Czerwoną w styczniu 1945 r.). Natomiast stary pierwotny budynek szkolny, przeznaczono na mieszkanie dla nauczycieli. W okresie przedwojennym i do 1945 r. mieszkał tam Max Wittholz, który był nauczycielem, kierownikiem szkoły i organistą w miejscowym kościele.
. Po zakończeniu II wojny światowej ówczesne Jarnołtowo przeszło pod polską administrację i zasiedlone zostało nowymi mieszkańcami. W marcu 1946 r., w starym budynku dawnej szkoły, rozpoczęto naukę w zakresie czterech klas z jednym pedagogiem, panem Piaseckim – pierwszym polskim nauczycielem w Jarnołtowie. W latach 1947-1948 szkoła przeniesiona została do wybudowanego w 1770 r. pałacyku przy dawnym majątku, ale jego opłakany stan wymógł konieczność powrotu szkoły, na początku 1949 r., do pierwotnego budynku. Jesienią 1949 roku szkoła uzyskała lokalizację w pochodzącym z 1869 r. budynku dawnego Domu Opieki – Domu Starców (niem. Altenpflegeheim), co zapewniło wystarczająco dobre warunki i szkoła zagościła tu aż do czasu jej likwidacji w sierpniu 2000 r. Obiekt ten zapewnił także mieszkania dla nauczycieli.
. Warto tu zaznaczyć, iż przeznaczony na szkołę budynek, chociaż miał znaczną kubaturę, to wymagał przystosowania go do potrzeb szkoły, co trwało wiele lat. Do chwili wybudowania wodociągu wiejskiego w 1986 r. szkoła nie posiadała bieżącej wody. Toalety znajdowały się w przyległym budynku gospodarczym i tworzyły je cztery drewniane kabiny w stylu wiejskich “sławojek”. Wodę czerpano z odległej od budynków wykopanej studni, za pomocą wiadra i łańcucha nawijanego na obracany korbą drewniany wał. Do 1945 r. w obiekcie tym funkcjonowała sieć wodociągowa, ale została zdewastowana, a jej uruchomienie przekraczało możliwości nowych właścicieli. W pomieszczeniach gospodarczych pozostały jedynie jej elementy – metalowe rury i armatura, a na strychu betonowy zakryty basen, z pływakiem połączonym z włącznikiem pompy wody, pełniący kiedyś rolę wieży ciśnień. Natomiast pomieszczenie pralni, w przyległym do szkoły budynku, zaadoptowano na kurnik dla ptactwa hodowanego przez mieszkających w szkole nauczycieli.
. Znaczną uciążliwością był też brak centralnego ogrzewania izb lekcyjnych, pojedyncze niewielkie węglowe piece kaflowe nie zapewniały komfortu podczas ówczesnych srogich zim. Nie jeden raz uczniowie odbywali lekcje ubrani w ciepłe kurtki, a wydłużane przerwy spędzali przytuleni do pieca. Podobnie brak sali gimnastycznej powodował, iż zajęcia z wychowania fizycznego mogły odbywać się głównie poza okresem zimy, w dodatku na placu bez jakichkolwiek przyrządów sportowych. Zimą organizowano je na świetlicy szkolnej, ale była to raczej tylko pozoracja zajęć.
. W szkole niemal od jej powstania funkcjonował telefon – ebonitowy czarny aparat z korbką do wywołania centrali na poczcie w Połowitem (drugi podobny aparat był zainstalowany w wiejskim sklepie).
. W powojennym okresie funkcjonowania szkoły, odpowiednio w latach, kierowali nią następujący nauczyciele:
- 1946 – Piasecki
- 1946 -1947 – Truszkowski
- 1947 – 1949 – Józef Kochanowicz
- 1949 – 1953 – Bronisław Wiśniewski
- 1953 – 1956 – Zygmunt Szcześniak
- 1956- 1959 – Bronisław Wiśniewski
- 1959 – 1987 – Eugeniusz Żuk
- 1988 -1989 – Olga Żuk
- 1989 – 2000 – Zofia Bielińska
. Od roku 1957 szkoła prowadziła nauczanie w zakresie siedmiu klas, a od 1966 – ośmiu. W 1967 r. opuścili szkołę pierwsi w Jarnołtowie ośmioklasiści: Badzyńska Janina, Fiedosiuk Ewa, Górak Władysław, Gręda Teresa, Kołcun Teresa, Licznerska Jadwiga, Mielcarz Halina, Rozpara Emilia, Rutkowska Krystyna i Woś Zbigniew.
. W 1973 r. obniżono zakres nauczania do czterech klas, a uczniów klas V – VIII przeniesiono do Wielkiego Dworu. Ostatnimi ośmioklasistami promowanymi w 1973 r. w Jarnołtowie byli: Fereniec Andrzej, Gręda Janusz, Klocek Teresa, Kolbusz Bogumiła, Kucharek Andrzej, Kurenda Grażyna, Licznerska Irena, Marchlewicz Krzysztof, Meller Barbara, Patalon Halina, Skop Alina, Smerecki Jarosław, Stefańska Danuta,
Uselis Zbigniew, Wolicka Bogumiła i Żuk Irena.
. W latach 1950-53, w budynku szkolnym zorganizowano przedszkole, którego wychowawczynią była Cecylia Pawlewicz. Natomiast w ostatnim dziesięcioleciu istnienia szkoły działał przy niej oddział przedszkolny, który prowadziła Bogusława Opęchowska.
. Szkoła obok funkcji szkolno-wychowawczych dla młodzieży, pełniła jednocześnie rolę placówki kulturalno-oświatowej dla całej społeczności wiejskiej. Organizowała uroczystości związane z rozpoczęciem i zakończeniem roku szkolnego, spotkania i akademie z okazji świąt państwowych, była też miejscem zebrań dyskusyjnych. W 1961 roku, w Jarnołtowie zainstalowano pierwszy telewizor, otrzymała go szkoła podstawowa, gdzie uruchomiono świetlicę szkolną i zajęcia pozalekcyjne. Z inicjatywy szkoły, przy udziale rodziców i młodzieży utworzono amatorski zespół teatralny, który w latach 1962 – 63 wystawił z powodzeniem, w kilku okolicznych miejscowościach, sztukę pt. “Awantura o Basię”.
. Szkoła w Jarnołtowie prowadziła dodatkowo w roku 1951 wieczorowy kurs nauki początkowej dla dorosłych, bowiem wśród zasiedlonych mieszkańców wielu było analfabetami, a w roku 1962 zorganizowano roczną Szkołę Przysposobienia Rolniczego, w której wykładano przedmioty zawodowe i ogólnokształcące.
. 27 kwietnia 1994 r. uroczycie odsłonięto na budynku szkoły tablice pamiątkowe poświęcone pobytowi w Jarnołtowie światowej sławy filozofa Immanuela Kanta. W 2019 r. tablice te zostały odrestaurowane i przeniesione na budynek bramy-dzwonnicy miejscowego kościoła.
. Zauważyć należy, że zlikwidowana szkoła w okresie swego działania stała się podstawą do zmiany statusu społecznego wielu mieszkańców Jarnołtowa. To dzięki niej od sytuacji, w której jeszcze w 1951 r. organizowano dla części dorosłych mieszkańców naukę pisania i czytania, przeszliśmy do sytuacji, w której wśród urodzonych w Jarnołtowie mamy nauczycieli akademickich z tytułami profesora lub doktora, lekarzy, nauczycieli, oficerów starszych Wojska Polskiego, inżynierów i specjalistów w wielu zawodach z średnim wykształceniem.
Warszawa, luty 2020 r. Zbigniew Jerzy Woś
Fotografie
