Z centrum Jarnołtowa w kierunku wschodnim wiedzie utwardzona droga do Zajezierza, a tam łączy się z szosą Zalewo – Małdyty. Zaledwie kilkaset metrów od granicy wsi, przy łuku tej drogi, nad stawem, znajdują się budynki będące pozostałością po dawnym folwarku Fiugaiken (patrz fot. nr 1). Fiugaiken (Fiugajki) w przeszłości były odrębną miejscowością, dziś zostały wchłonięte przez sąsiednią wieś i noszą wspólną nazwę Zajezierze. Dlatego możemy mówić, iż wschodnim sąsiadem Jarnołtowa jest Zajezierze, a nie Fiugajki.

Przez wiele wieków dawne Zajezierze i Fiugajki pod względem stosunków własnościowych stanowiły wspólne dobra z Małdytami, dlatego też pisząc o ich historii niezbędnym stało się przywołanie, w ograniczonym zakresie, historii majątku małdyckiego jako całości. Zaznaczyć przy tym należy, iż mówiąc o historycznych Małdytach mamy na myśli rejon dzisiejszego zajazdu „Kłobuk”, a nie centrum wsi w obrębie zabudowań urzędu gminy.

Nazwa wsi Zajezierze do współczesnej ewaluowała poprzez następujące jej formy: Sighardiswalde, Sighardiswalt, Segehartswalt, Segehardiswalt, Segehardiswald, Segirswalde, Seegerswalde. Podkreślić przy tym należy, że w dawnych czasach nie było powszechnie obowiązujących zasad ortografii, dlatego nazwy wsi zapisywano w różniący się od siebie sposób, wykorzystując różne kombinacje i odmiany. Stąd tak duża liczba odmian w nazewnictwie Zajezierza.

Urzędujący w latach 1301 – 1311 komtur w Dzierzgoniu Zyghard von Schwarzburg (łac. Sigehardus de Swarczburg) wydał akt założenia wsi Sighardiswalde na 60 włókach ziemi (60 Hufen), na prawie chełmińskim (według „Księgi akt pruskich” – niem. Preussisches Urkundenbuch; tom 1, cz. 2, poz. 892 nastąpiło to około roku 1308). Sołtys (Schulze) otrzymał 10 łanów i prawo do 3 fenigów (Pfennig) od sprawowanych sądów oraz obowiązek utrzymania proboszcza i parafii w wiosce. W akcie określono także podatki od każdej włóki, płacone przez mieszkańców do dnia świętego Marcina (11 listopada) każdego roku oraz początkowy okres zwolnienia od nich.

12 marca 1332 roku Gunter von Schwarzburg wielki szatny i komtur dzierzgoński powtórzył treść prawa wcześniejszej lokacji Sighardiswalde powiększając obszar wsi o dodatkowe 3 włóki.

W owym czasie ziemia we wsi była własnością Zakonu (lub pana – najczęściej rycerza), a obrabiający ją chłopi posiadali ją w wieczystej dzierżawie. Wśród chłopów uprzywilejowaną pozycje posiadał sołtys. We wsi mieszkali także zagrodnicy (obok domostw posiadali małe działki), robotnicy najemni i ludzie luźni (Gärtner, Instleute, Losleute).

W roku 1400 odnotowano istnienie w dzisiejszym Zajezierzu kościoła. W roku 1405 przy kościele zamontowano odlany dzwon. Kościół lub przynajmniej kaplica istniały tam zapewne już nieco wcześniej, wskazuje na to zapis z aktu lokacji o obowiązku utrzymania proboszcza i parafii oraz zapisy z roku 1397 o daninie zboża na utrzymanie wikarego.

W roku 1443 komtur dzierzgoński Wilhelm von Helfenstein nadał Steffanowi Peles 7 i ½ włóki w Zajezierzu, według prawa pruskiego, wolne od pańszczyzny. Z obowiązkiem świadczenia konno z bronią na wypadek zagrożenia wojennego oraz płacenia podatku od każdego pługa (Pflug, łac. aratrum, = dwie włóki) po 1 korcu pszenicy i żyta oraz z każdej włóki po 1 korcu pszenicy (1 korzec w owym czasie = ok. 55 litrów). Z prawem korzystania z lasu, który należy do wioski, na równi z sąsiadami przez cały rok.

W poniedziałek 2 grudnia 1476 roku wielki mistrz zakonu krzyżackiego Henryk VII Reffle von Richtenberg zastawił, w zamian za 568 guldenów (Markgulden), jednemu z dowódców wojsk zaciężnych, niemieckiemu szlachcicowi rodem z Górnych Łużyc – Kacprowi Sackowi (Kaspar Sack) wieś Zajezierze z 63 wókami oraz dużymi i małymi prawami sądowymi, bez praw drogowych. Z prawem bezpłatnego połowu ryb w jeziorze Röthloff See (Ruda Woda) przy granicy posiadłości. Zastaw ten około roku 1500 przepisano na Sebastiana von Falkenheyn, ówczesnego właściciela majątków Małdyty i Sople oraz dużego majątku Bischdorf koło Prabut. Najprawdopodobniej wówczas powstał na 12 włókach folwark nazwany Falkenau (późniejsze nazwy: Figeiken i Fiugajki). Natomiast opuszczający Zajezierze Kacper Sack, jeszcze przed 1504 r., na podstawie zastawu, wszedł w posiadanie wsi Dębowiec (wówczas Eichholz w komturstwie bałgijskim, obecnie powiat braniewski).

Po śmierci Sebastiana von Falkenheyn, 4 lutego 1557 Zajezierze zostało przepisane na jego syna. Natomiast 9 grudnia 1558 roku książę Albrecht przepisał synom Sebastiana von Falkenheyn: Ludwigowi, Hansowi, Bastianowi, Friederichowi, Florianowi i Siegmundowi majątek Małdyty z 12 włókami, Sople z 14 włókami i Bischdorf z 50 włókami w dziedziczne lenno. Już wówczas istniał tzw. klucz majątku małdyckiego (obejmujący Małdyty, Czulpę, Zajezierze, Fiugajki i Sople).

Około roku 1597 należące do von Falkenheynów majątki w Zajezierzu i Małdytach, z folwarkami, stały się własnością rodziny von Schlieben. Jak podaje prof. Janusz Małłek, Schliebenowie byli najbogatszą rodziną w Prusach Książęcych, posiadali tyle ziemi, ile łącznie, uznawani za bardzo bogatych, Dohna, Eulenburg i Kittlitz. Należy tu wspomnieć, iż przejęcie majątku nastąpiło w wyniku transakcji wewnątrz rodziny, bowiem Anna von Falkenhayn była babką Ernsta von Schlieben, który 24 czerwca 1597 ożenił się z Anną von Diebes, córką Melchiora von Diebes z Jarnołtowa – także właściciela Pozort i Bądek. Zapewne małżeństwo było praprzyczyną pojawienia się von Schliebena w Małdytach.

Jak podaje profesor Arthur Semrau, 30 września 1648 roku generał Krzysztof (Christoph) von Houwald kupił od Friedricha von Schlieben, starosty tylżyckiego, dla siebie i dwójki swych dzieci, majątek Małdyty wraz z folwarkiem Falkenau (Fiugajki) i wsią Zajezierze, na mocy prawa magdeburskiego, za kwotę 50 tys. florenów polskich (patrz fot. nr 2).

Z uwagi na fakt, iż z Krzysztofem von Houwald związane są akcenty polskie, poświęcono mu tu nieco więcej uwagi. Urodził się on 20 grudnia 1601 w Grimma na terenie Saksonii. Po ukończeniu szkoły w Halle, już jako młody chłopiec, w roku 1613 rozpoczął karierę wojskową. W 1618 roku walczył we Włoszech i Czechach, gdzie otrzymał stopień kaprala. Do 1623 r. brał udział w różnych potyczkach i bitwach na terenie Niemiec, był wielokrotnie ranny. Od 1624 roku przeszedł na służbę króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa, walczył w Prusach i Inflantach oraz na terenie Niemiec. W wojsku szwedzkim otrzymał patent oficerski. W 1632 roku został mianowany generałem i otrzymał szwedzki tytuł szlachecki. W rok po śmierci Gustawa Adolfa, od listopada 1633 r. podjął służbę na terenie Saksonii. W roku 1635 rozpoczął służbę u polskiego króla Władysława IV Wazy, który delegował go do magistratu w Gdańsku. W 1647 r. zmarła mu pierwsza żona, a on sam powrócił do wojska Władysława IV Wazy. Po śmierci polskiego króla, w 1648 r. przeszedł do służby jako generał elektora pruskiego Fryderyka Wilhelma. Będąc bardzo bogatym człowiekiem, właśnie w tym czasie zakupił majątek Małdyty z Zajezierzem i przynależnymi folwarkami.

Gdy w Rzeczypospolitej wybuchło powstanie kozackie pod wodzą hetmana zaporoskiego Bohdana Zenobiego Chmielnickiego wsparte nawałą wojsk tureckich, elektor pruski, zobowiązany lennem, udzielił wsparcia militarnego królowi polskiemu Janowi II Kazimierzowi Wazie. Wówczas to dowódcą części piechoty niemieckiej został generał Krzysztof von Houwald, wsławił się latem 1651 roku w boju, w zwycięskiej bitwie pod Beresteczkiem. W dowód uznania otrzymał polski indygenat, to jest polskie szlachectwo z należnymi przywilejami i herb z orłem polskim w koronie oraz uznanie obcego szlachectwa.

30 listopada 1652 von Houwald powiększył majątek w Małdytach i Zajezierzu o Drenken (Drynki) i Posorten (Pozorty). W 1655 roku pruski Landtag nadał mu także szlachectwo pruskie.

14 lipca 1655 roku Krzysztof von Houwald zakupił dodatkowo majątki Standesherrschaft Straupitz i Saxe-Merseburg w dzisiejszym powiecie Dahme-Spreewald niemieckiego kraju związkowego Brandenburgia – niedaleko dzisiejszej granicy polsko-niemieckiej na wysokości Gubina i Krosna Odrzańskiego. Tam stał się poddanym księcia Saksonii-Merseburgii Christiana I z dynastii Wettynów (Wettynowie to także przyszli królowie polscy August II Mocny i August III Sas). Zamieszkał wówczas w Straupitz i tam oddał się pracy kierowania majątkiem i rozbudowy miasteczka. Zmarł w 1661 r., w wieku 60 lat i został pochowany w nowo wybudowanym i ufundowanym przez siebie kościele w Straupitz. Po jego śmierci dobra w Brandenburgii przejął jego syn Williband, natomiast klucz małdycki z Zajezierzem przejął młodszy syn Adolf. To zapewne fakt, iż w godle herbu właściciela Małdyt umieszczony był orzeł polski w koronie oraz osobiste złożenie przysięgi na wierność i oddanie się Wettynom przez Houwalda (co uczynił w 1655 roku) stał się źródłem informacji, że pałac z małdyckim majątkiem należał do polskiego króla August II Mocnego, z dynastii Wettynów.

W latach 1709 –1711, na terenie ówczesnych Prus, panowała epidemia dżumy, w samym Zajezierzu śmierć poniosło wówczas 29 mieszkańców.

Małdycki klucz jako majątek ziemski, to jest Małdyty i Zajezierze z folwarkami (Fiugajki, Górki, Sople, Drynki, Pozorty, Czulpa – młyn) własnością rodu von Houwald pozostawał do roku 1749. Po śmierci Krzysztofa von Houwalda właścicielami byli kolejno:

• Adolf von Houwald, urodzony 1 listopada 1643 r. w Gdańsku, zmarły 1 lipca 1672 r. w Królewcu w wyniku ran odniesionych podczas pojedynku. Kapitan dragonii brandenburskiej.
• Henryk (Heinrich) von Houwald, urodzony 7 grudnia 1664 r. w Genewie, zmarły 15 grudnia 1709 w Małdytach. Starosta w Pasłęku.
• Christoph Willibald Heinrich von Houwald, urodzony 15 czerwca 1706 r. w Pasłęku, zmarły 3 czerwca 1741 r. w Straupitz.
• Gottlob Karl Wilibald von Houwald, urodzony 15 listopada 1739 r. w Straupitz, zmarły 12 grudnia 1799 r. w Straupitz.

W roku 1749 od ostatniego z wymienianych wyżej właścicieli, małdycki klucz zakupił podporucznik Joachim Ludolf von Brederlow, właściciel Powodowa w gminie Rychliki. W kościele w Jelonkach umieszczona była dotycząca niego inskrypcję “dziedzic na majątku Wysoka, Powodowo i Małdyty, przeżył 60 lat, 8 miesięcy i 10 dni”.

Urodzony 22 stycznia1697 Joachim Ludolf von Brederlow, syn Franza Henninga von Brederlow i Kathariny Elisabeth von Steinwehr zmarł 4 listopada 1757 r. w Powodowie, natomiast jego żona Albertina Florentina von Brederlow z domu von Bodeck zmarła 6 kwietnia 1800 r. w Małdytach. Majątek przejęły ich dzieci: Franz Ludolf (9.04.1739 – 24.02.1809); Hans Joachim (6.04.1745 – 12.04.1812); Henriette Karoline Luise (12.06.1750 – 13.08.1824), 17 lutego 1777 r. wyszła za mąż, w Małdytach, za Hansa Christopha von Natzmer; Karl (16.07.1754 – 1804).

Po roku 1812 majątek Powodowo, podupadł ekonomicznie i został wyłączony z własności rodziny von Brederlow, początkowo przekształcony na fideikomis (dobra powiernicze), a później sprzedany dla dwóch synów i córki generała Scharnhorsta. W niedługim czasie także pozostała część majątku przeszła w inne ręce.

W roku 1826 Małdyty i Zajezierze z folwarkami stały się własnością Friedricha Wilhelma Reichel (ród ten 1861 otrzymał szlachectwo i pisał się von Reichel). Właścicielami byli kolejno:

• Friedrich Wilhelm Reichel.
• Karl Wilhelm von Reichel.
• Ludwig Friedrich Wilhelm von Reichel, urodzony 4 stycznia 1842 w Małdytach, żonaty z Heleną Marią Reichel z domu Sternfeld, urodzoną 15 maja 1854 w Elblągu i zmarłą 3 maja 1892 r. Zmarł 24 czerwca 1901 roku. Z małżeństwa tego 15 kwietnia 1892 r. w Małdytach urodził się Ferdinand von Reichel, który zmarł 16 stycznia 1945 r. w Hamburgu.
  Rodzinie von Reichel przypisuje się rozbudowę małdyckiego pałacu, w tym o zachowaną do dziś neogotycką oficynę.

W latach 1843-45 małdycki majątek został pomniejszony o Drynki i Pozorty, które wykupił Johann Andreas Carl Wendenburg (13.12.1780-29.05.1861). Przybyły z Saksonii Wendenburg zakupił dla swych dopiero co zamężnych córek majątki: Drynki dla Frederiki Augusty Amalii Pfeiffer (31.10.1819-2.05.1845), która 8 lipca 1840 r. wyszła za mąż za Bernharda Ludwiga Pfeiffera,  a która to wkrótce po przybyciu, w wieku 25 lat zmarła w Drynkach; Mazanki dla Amalii Henrietty Wilhelminy Fessel (12.04.1812- 25.10.1887), która 30 października 1836 r. wyszła za mąż za Johanna Christiana Karla Fessela; Pozorty dla Marii Luisy Sophii Schaeffer (30.05.1814-30.01.1872), która 10 lipca 1837 r. wyszła za mąż za Karla Augusta Schaeffera.

28 października 1861 r. oddano do eksploatacji przepływający przez Małdyty Oberländische Kanal (Kanał Ostródzko – Elbląski). W owym czasie właściciele Małdyt odstąpili skarbowi państwa 30 mórg (ponad 15 hektarów) w Czulpie, gdzie utworzono siedzibę i zakład Inspekcji Budowy Kanału (Kanal-Bau-Inspektion) i później Budownictwa Wodnego (Wasserbau-Inspektion). Zamieszkał tam radca budowlany i zarazem szef inspekcji, budowniczy kanału Georg Jacob Steenke.

Według danych opublikowanych w Berlinie w 1874 roku przez Królewski Urząd Statystyczny, na dzień 1 grudnia 1871 roku w Zajezierzu istniało 9 budynków mieszkalnych, w których prowadzone było 24 gospodarstw domowych. Mieszkało w nich 62 mężczyzn i 73 kobiety, wszyscy deklarowali wyznanie ewangelickie, 37 osób stanowiły dzieci do lat 10, 66 osób umiało czytać i pisać, a 32 było analfabetami całkowitymi.

W roku 1900 Ludwig Friedrich Wilhelm von Reichel zachorował, jego żona nie żyła od ośmiu lat, a syn był małoletni, w tej sytuacji postanowił posiadany majątek sprzedać. Dobra małdyckie obejmowały w tym czasie obszar 1786 ha, w tym 283 ha lasów.

Jak opisał Gerhard Janzen w artykule „Geschichte unserer Heimat Maldeuten” (Historia naszej ojczyzny Małdyty) w 94 numerze „Morungen Heimatkreis – Nachrichten” z 2001 r., w roku 1900 małdycki pałac wraz z majątkiem zakupił von Riedel, Zajezierze zakupił Bou, Sople Kahle, a Fiugajki Malau. Tu zauważyć należy, iż utrzymywany w całości od XV wieku małdycki klucz majątkowy, w roku 1900 został podzielony. Na przestrzeni wieków jego właścicielami były rody szlacheckie, ich herby przedstawiono na fotografiach nr 18 – 24.

W roku 1906 dobra małdyckie połączyły się niejako ponownie z Pozortami, bowiem ówczesny właściciel Pozort Karl Schaeffer poślubił Irmgard Riedel urodzoną 20 listopada 1887 r., najmłodszą córkę właściciela ziemskiego z Małdyt.

Około roku 1914 roku majątki Małdyty, Zajezierze i Fiugajki zostały przeznaczone do wykupu przez Wschodnio-Pruskie Towarzystwo Ziemskie. W dokumentach z 29 kwietnia 1914 r. jako właściciel ziemski w Małdytach występuje Jung, co wskazuje, że von Riedel majątek ten sprzedał. W roku 1919 rozpoczął się podział ziemi na gospodarstw chłopskie. Z uwagi na znacznie rozbudowane budynki gospodarcze przy majątkach w Małdytach i Zajezierzu pozostawiono tak zwane resztówki gruntów, natomiast Fiugajki z obszarem 282,9 ha rozparcelowano całkowicie.

Szkoła we wsi Zajezierze została założona na początku XIX wieku, a istniejący do dziś budynek wybudowano na początku XX wieku (patrz fot. nr 3 i 4). Przed II wojną światową była to szkoła trzyklasowa, a uczęszczały do niej także dzieci z Małdyt, Fiugajek, Górek i Sopli. Urządzenie szkoły było nowatorskie, zwiedzały ją wycieczki z odległych terenów. Zaświadcza o tym zapis z elbląskiej gazety „Elbinger Neueste Nachrichten” (pol. Elbląskie najnowsze aktualności), gdzie możemy przeczytać „środa, 19.06.1926 r. zwiedzano szkołę w Zajezierzu. W niedzielę rano grupa udała się autem do Zalewa. Po drodze zwiedziła pod przewodnictwem nauczyciela Loefke wiejską szkołę w Zajezierzu, która przez swój nowoczesny wystój zrobiła na wszystkich ogromne wrażenie. Szczególne zainteresowanie wzbudziła kuchnia szkolna”. W latach 1937 – 1945 w budynku szkolnym dodatkowo mieścił się urząd gminy. Po roku 1945 w obiekcie tym ponownie uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do roku 2001. Obecnie budynek jest własnością prywatną, a Zajezierze włączone zostało do obwodu szkolnego utworzonego na bazie Szkoły Podstawowej im. Mikołaja Kopernika w Małdytach.

W roku 1922 w Zajezierzu założono jednostkę straży pożarnej, która funkcjonowała do końca II wojny światowej. Po ukształtowaniu się w Zajezierzu państwowości polskiej, w roku 1957 założono tu Ochotniczą Straż Pożarną. Założycielami byli mieszkańcy wsi: Stanisław Gałązka, Eugeniusz Miklaszewski i Ludwik Komosa.

Zarządzeniem ministra administracji publicznej z 4 kwietnia 1950 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości (MP Nr A-52 , poz. 588 z 8 maja 1950 r.) Figaiken w powiecie morąskim otrzymało polską nazwę Fiugajki.

W Zajezierzu zachowała się znaczna część budynków mieszkalnych i gospodarczych, wiele przeszło niekiedy gruntowne przebudowy, charakterystycznymi w nich są murowane z czerwonej cegły ściany i umiejscowione na wysokości poddasza małe okienka zamknięte od góry półkolistym łukiem. Część dawnych budynków gospodarczych dawnego majątku, dziś oznaczone jako nieruchomość nr 27 zajmuje prywatne Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe Export-Import Zakład Drzewny MARK-IG.

Jak podano wyżej, istnienie kościoła w Zajezierzu odnotowano już w roku 1400, musiała to być budowla niezbyt trwała, bowiem w roku 1656 wybudowano nowy murowany kościół, któremu w obrządku ewangelickim nadano wezwanie śś. Piotra i Pawła. Z okresu tego zachowany jest ołtarz główny. Budowlę tą gruntownie przebudowano w roku 1886, dostosowując ją do powielanego w tym czasie na terenie Prus stylu neogotyckiego (patrz fot. nr 5 – 8). Kościół ten pozostawał wówczas kościołem filialnym ewangelickiej parafii w Wilamowie. W 1912 r. prawo patronatu do parafii wilamowskiej należało do rodziny von Goltz z Dobrocina. W tymże roku parafia liczyła 1580 wiernych i posiadała 3 szkoły, w tym szkołę w Zajezierzu.

Po roku 1945 obiekt ten został przejęty przez Kościół Rzymskokatolicki (oficjalnie dopiero w roku 1962), jako kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. W roku 1962 podczas wymiany obrazu w ołtarzu głównym odkryto obraz nawiązujący do święta Podwyższenia Krzyża Świętego, wykonany na dwóch lipowych deskach, pochodzący z 1656 roku (dziś znajduje się w kościele w Małdytach). Kościół w Zajezierzu wraz z przyległym terenem (w tym starym cmentarzem) 17 sierpnia 1968 r. został wpisany, pod numerem A-885, do rejestru zabytków. Z chwilą erygowania 15 sierpnia 1990 r. parafii w Małdytach, stał się kościołem filialnym tejże parafii.

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej, w której życie oddało wielu mieszkańców Prus, w wielu miejscowościach budowano pomniki upamiętniające te ofiary. Takie obiekty postawiono np. w pobliskim Zalewie, Miłomłynie, Myślicach, Morągu, itd. Natomiast w Zajezierzu ufundowano w kościele drewnianą tablicę o wymiarach około 1,8 na 1 m. Na górze naniesiono tam napis “Im Weltkriege 1914-1918 starben aus dem Kirchspiel Seegertswalde den Heldentod für Kaiser und Reich” (pol. W wojnie światowej 1914-1918 z parafii Zajezierze polegli bohatersko za cesarza i Rzeszę). Pod napisem zamieszczono listę 15 nazwisk z imionami, stopniami wojskowymi i miejscem śmierci mieszkańców parafii Zajezierze. Na dole przywołano cytat z Biblii: “Joh. 15.13: Niemand hat größere Liebe den die, dass er sein Leben Lässet für seine Freunde” (pol. Nie ma większej miłości niż oddanie życia za swoich przyjaciół). Tablica w okresie powojennym została zdjęta, przechowywano ją początkowo w kościele, później w mieszkaniu prywatnym skąd trafiła do ostródzkiego muzeum. Po renowacji, 22 września 2013 roku ponownie zawisła w kościele w Zajezierzu.

Neogotycki kościół usytuowany jest równolegle do pobliskiej szosy Zalewo – Małdyty, posiada plan prostokąta. W osi fasady jego korpusu umieszczono skromny portal, zamknięty od góry trójkątem i przykryty obróbką blacharską, z otworem drzwiowym o prostych ościeżach, zamkniętym ostrołukowo. Przez portal ten wiodą drewniane wrota do budowli (dawniej główne, dziś pomocnicze). Nad otworem drzwiowym wykonano małą blendę w kształcie krzyża oraz umieszczono metalowy napis „1886”, nawiązujący do daty przebudowy kościoła. Po obu stronach portalu, symetrycznie wykonano po dwa wysokie okna, których otwory zamknięto ostrołukiem, wykończono prostymi ościeżami i ceglanymi parapetami. Okna oszklono małymi szybkami szklanymi w kształcie pionowych stykających się wzajemnie rąbów. Każdy z otworów okiennych i drzwiowy korpusu głównego, na wysokości konstrukcji łuków, otoczono od góry ozdobną opaską wykonaną z wmurowanych cegieł i prostych dachówek karpiówek, wychodzącymi nieco ponad lico elewacji.

Do elewacji szczytowej, od strony południowej, dobudowano przybudówkę będącą kruchtą kościoła. Jej metryka jest współczesna. Zaznaczyć należy, iż przybudówka ta w swojej architekturze odbiega od neogotyckiej architektury korpusu głównego. Szczególnie kontrastują z nią prostokątne okno, otwór drzwiowy zamknięty półłukiem oraz pulpitowy daszek ochronny nad wejściem. Przybudówkę przykryto dachem trójspadowym o kącie spadku nieco mniejszym niż kąt spadku dachu ko- ścioła. W drugiej połowie XX wieku elewacje przybudówki pokryte były okresowo tynkiem piaskowym, pomalowanym na biało. Współcześnie tynk ten został zdjęty. Na wysokości dachu kruchty, po jej obu stronach, w elewacji szczytowej korpusu umieszczono okienka, których otwory zamknięto ostrym łukiem z wezgłowiem (punktem podparcia łuku) przy podstawie. Są one wierną kopią zwieńczenia otworów okiennych fasady. W elewacji zachodniej, symetrycznie do fasady, umieszczono podobne (jak w niej) cztery okna. W elewacji szczytowej od strony północy wykonano symetrycznie do osi korpusu dwie blendy w kształcie jak okna budowli, ozdobione też podobnymi opaskami. Dach budowli wykonano jako czterospadowy z połaciami krytymi dachówką holenderką.

W połowie długości kalenicy wybudowano sześciokolumnową sygnaturkę, przykrytą sześciospadowym daszkiem, krytym blachą. Daszek zwieńczono metalową sterczyną ukoronowaną metalowym krzyżem (patrz fot. nr 9).

Po zachodniej stronie kościoła znajduje się cmentarz przykościelny. Po północnowschodniej stronie budowli usytuowano wykonaną z metalowych odkrytych dźwigarów i przykrytą dwuspadowym dachem dzwonnicę. Dzwonnica posiada dwa dzwony: duży i mały – oba uruchamiane przy pomocy lin ręcznie (patrz fot. nr 10). W obrębie terenu przykościelnego, po północnozachodniej stronie znajduje się mały budynek kaplicy pogrzebowej (patrz fot. nr 11). Obiekt ten wybudowano z myślą wykorzystania go jako salka katechetyczna do nauki religii (stąd duże trójskrzydłowe okno), gdy naukę religii przeniesiono do szkoły, budynek dostosowano do potrzeb kaplicy.

Nieruchomość kościoła, od strony jego fasady, ogrodzona jest niewielkim metalowym parkanem osadzonym na kamiennych słupach i wysokim kamiennym fundamencie.

Budynek pałacyku w Zajezierzu pochodzi z czasu gdy w roku 1900 Ludwig Friedrich Wilhelm von Reichel sprzedał małdycki majątek, dzieląc go na kilku właścicieli. Wówczas Zajezierze stało się odrębną własnością, w której właściciel wybudował siedzibę. Budynek pałacyku założony na rzucie prostokąta zbudowano z cegły, z elewacjami obłożonymi czerwoną cegłą klinkierową, jako parterowy, częściowo podpiwniczony, z podniesionym poddaszem oraz dwukondygnacyjnym przęsłem (segmentem) elewacji na osi od strony fasady, trójkątnie zwieńczonym i ograniczonym krawędziami bocznymi dachu dwuspadowego. Grzbiet dachu przęsła leży nieco niżej niż prostopadła do niego kalenica korpusu (patrz fot. nr 12 – 15).

Ściany pałacyku posadowiono na nieco szerszym od nich fundamencie kamiennym, wykonanym z obrobionych głazów narzutowych i otoczaków granitowych. Korpus przykryto przenikającymi się dwuspadowymi dachami, których połacie pokryto dachówką ceramiczną holenderką. W bryłę budowli, od strony północnowschodniej wkomponowano wieżę na planie kwadratu o boku krótszym od połowy szerokości korpusu głównego, przykrytą kopertowym dachem z ceramicznej dachówki. Wieża, dwoma ścianami, niczym ryzalit wychodzi nieznacznie przed lico elewacji fasady i elewacji szczytowej. W osi wskazywanego wyżej przęsła umieszczono wejście główne do budowli. W okresie powojennym przy wejściu tym dobudowano, pokrytą daszkiem pulpitowym, przybudówkę pełniącą funkcję wiatrołapu zewnętrznego. Dokonano też licznych przeróbek budowlanych, głównie w obszarze architektury otworów okiennych i ich ilości, konstrukcji okien oraz pokryto tynkiem piaskowym wszystkie elewacje. W pierwotnym stanie pozostawiono jedynie lico obu elewacji wieży od strony korpusu, widocznych w części wychodzącej ponad połać dachu. W nieotynkowanej południowej elewacji wieży widzimy dwudzielne, przedzielone pośrodku pionowo kolumienką, arkadowe okno zwane biforium, otoczone od góry ozdobną opaską wykonaną z wmurowanych prostych dachówek karpió- wek. Nad nim okno koliste, jak w górnych partiach wszystkich szczytów, ozdobione podobną opaską wokół.

Ściany wieży wieńczy ozdobny gzyms arkadowy, nieco zniekształcony poprzez likwidację ceglanych podpór arkad w obu elewacjach otynkowanych (patrz fot. nr 16).

Współcześnie parter fasady posiada osiem okien (w tym dwa w wieży) prostokątnych, niemal każde w innej architekturze lub wymiarze (jednoskrzydłowe, dwuskrzydłowe symetryczne, dwuskrzydłowe niesymetryczne, trójskrzydłowe, ze słupkiem, bez słupka, ze ślemieniem lub bez, itd.). Ta różnorodność świadczy o wielokrotnym przebudowywaniu okien. Jeden z otworów okiennych (najprawdopodobniej w pierwotnym kształcie) zamknięty jest od góry łukiem odcinkowym, nawiązującym do łukowych zamknięć otworów okien piętra i wieży, co wskazuje, że pierwotnie wszystkie otwory okienne w pałacyku miały zamknięcie od góry takim łukiem. Pierwsza kondygnacja, symetrycznie w osi przybudówki, posiada trzy wąskie okna jednoskrzydłowe z wnęką okienną zamkniętą od góry półkolistym łukiem. Nad środkowym umieszczono dodatkowo małe okno koliste. Przy obu pionowych krawędziach bocznych przęsła fasady, na wysokości tej kondygnacji, wymurowano lizeny schodkowe w ich podstawie. W podwyższonej ścianie kolankowej, po obu stronach przybudówki umieszczono sąsiadujące ze sobą (po lewej stronie dwie pary, po prawej jedną), małe pionowe jednoskrzydłowe okienka prostokątne, dzielone poziomo w połowie ich wysokości.

Podniesione przęsło fasady z lizenami oraz wieża zmieniają proporcje pałacyku i są niewątpliwie jego uatrakcyjnieniem i ozdobą.

Elewacja szczytowa południowa pierwotnie pozostawała bez otworów okiennych, jedynie z małym okienkiem kolistym w górnej partii szczytu. Współcześnie dołożono trzy okna prostokątne, dwuskrzydłowe, na wysokości poddasza oraz okno i małe okienko na parterze.

Elewacja szczytowa północna na parterze posiada jedynie drzwi wejściowe; na wysokości pierwszego pietra – dwa okna (w tym jedno w wieży); na wysokości drugiego pietra – w wieży dwa, obok siebie, wąskie okna jednoskrzydłowe z wnęką okienną zamkniętą od góry półkolistym łukiem. W elewacji tej usytuowano też dwa okienka koliste odpowiednio w górnej partii szczytu i wieży. Po prawej stronie elewacji, od fundamentu ponad połać dachu, przed jej lico nieznacznie wychodzi zespolony ze ścianą komin dymowy.

Od strony elewacji ogrodowej umieszczono posadowiony na fundamentach wykusz na planie trapezu, z oknem w każdej ścianie, z dachem pulpitowym na wysokości stropu parteru. W ścianie kolankowej umieszczono liczne okienka doświetlające poddasze. Obok wykuszu znajduje się wejście do budowli, do którego wiodą betonowe trójstopniowe schody, z dużym spocznikiem.

Otaczający dwór park jest obecnie zdewastowany.

W Zajezierzu przy drodze w kierunku Jarnołtowa, na nieruchomości oznaczonej numerem 39, ma siedzibę, należące do Lasów Państwowych, Leśnictwo Zamczysko (patrz fot. nr 17). Do leśnictwa tego należą między innymi lasy Jarnołtowa i Zajezierza.

Według danych publikowanych przez Urząd Gminy w Małdytach, liczba osób mieszkających na stale w Zajezierzu, w ostatnich latach ma tendencję zmniejszania się. Przykładowo w Zajezierzu i Fiugajkach mieszkało odpowiednio osób w latach: 1998 – 279 i 33; 2000 – 273 i 29; 2003 – 256 i 29; 2004 – 254 i 22 (w tym czasie były to jeszcze dwie oddzielne miejscowości).

Warszawa, kwiecień 2016 r.

Zbigniew Jerzy Woś

Bibliografia

1. Arthur Semrau, Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn. H. 42. Toruń 1934.
2. Cezary Wawrzyński, Zajezierze: tablica poległych mieszkańców w I wojnie światowej. Zapiski Zalewskie nr 28, Zalewo 2014.
3. Die Gemeinden und Gutsbezirke des Preussischen Staates und ihre Bevölkerung. Berlin 1874.
4. Gerhard Janzen, Geschichte unserer Heimat Maldeuten” (Historia naszej ojczyzny Małdyty). Morungen Heimatkreis – Nachrichten, nr 94 z 2001 r.
5. Grzegorz Białuński, O poczatkach wsi Dębowiec i okolicy do roku 1525. Komunikaty Mazursko-Warmińskie 4 (278), rok 2012.
6. Janusz Małłek, Ustawa o rządzie Prus Książęcych z roku 1542. Studium z dziejów przemian społecznych i politycznych w lennie pruskim. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Rocznik 72, Zeszyt 2, Toruń 1967.
7. Lech Słodownik, POWODOWO (niem. Powuden). [online], [dostęp: 1 marca 2016 r.].http://www.rychliki.pl/historia/43-powodowo-niem-powuden
8. Plan Odnowy Sołectwa Zajezierze, Gmina Małdyty – “Nasza Mała Strategia”. Urząd Gminy Małdyty, 2006.
9. Preussisches Urkundenbuch. Tom 1, część 2. Królewiec 1909 r.
10. Rozporządzenia ministra administracji i cyfryzacji z 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. Dz.U. poz. 200 z dnia 13 lutego 2013 r.
11. Rysunki herbów wykonano w oparciu o opisy odpowiednio w następujących opracowaniach:
    SIEBMACHERS WAPPENBUCH – Johan Siebmacher; ARMORIAL GENERAL – Jean-Baptiste Rietstap;
    WAPPENBUCH DER PREUSSISCHEN MONARCHIE – Dritter Band;
    POMMERSCHES WAPPENBUCH – Julius Theodor Bagmihl; HERBY SZLACHTY PRUSKIEJ – Johan Siebmacher;
    WAPPENBUCH DER PREUSSISCHEN MONARCHIE – Johan Siebmacher; DER ABGESTORBENE ADEL DER PROVINZ SCHLESIEN – Konrad Blażek; HERBARZ POLSKI –Tadeusz Gajl.

Fotografie