Z północnego wschodu w kierunku południowo zachodnim ziemie Jarnołtowa przecina krętą linią struga Fiugajka1, dawniej przez miejscowych nazywana „Rów Jarnołtowski”, a na historycznych mapach oznaczana jako Hauptgraben. Swój początek bierze w Zajezierzu, przy drodze nr 519 Małdyty – Zalewo. Po połączeniu się ze strugą Zalewką (dawniej niem. Műhlen Gr.) wpływa do Jeziora Ewingi (dawniej niem. Ewing-See) w Zalewie. Fiugajka poprzez swoje dopływy odbiera nadmiar wód z bagiennych rejonów Jarnołtowa ale zasilana jest także wodami z torfowisk Budwit.
Nie wszyscy okoliczni mieszkańcy wiedzą, iż w sąsiedztwie północno-wschodniej granicy Jarnołtowa, pomiędzy Fjugajkami a Gumiskami Małymi znajduje się Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk „Natura 2000 Budwity PLH280010”2. Obszar ten obejmuje ok. 450 hektarowe torfowisko wysokie typu bałtyckiego, z doskonale zachowanymi płatami lasów i borów bagiennych. Obok roślinności stwierdzono tu występowanie pozostających pod ochroną: wydry, żurawi i bielika. W Polsce do dziś zachowało się zaledwie kilka takich obiektów. Na większości jego kopuły torfowisko jest eksploatowane. Rozległy teren wyrobiska połączony jest linią własnej kolejki wąskotorowej. Po zakończeniu eksploatacji rozważany jest zamiar zalania go wodą.
W południowej części torfowiska ustanowiony został 95,39 hektarowy florystyczny rezerwat przyrody “Zielony Mechacz”. Dominuje tam bór bagienny mieszany sosnowo brzozowy (Vaccinio uliginosi-Pinetum) oraz występują płytkie, odsłonięte fragmenty torfu porośnięte brzeziną bagienną (Betuletum pubescentis). W środkowej części rezerwatu zachowały się 2 niewielkie płaty typowego torfowiska wysokiego, które porasta głównie mszar sosnowy. Flora rezerwatu liczy 96 gatunków roślin naczyniowych i 58 gatunków mchów. Podjęto prace związane z budową urządzeń blokujących odpływ wody z rezerwatu, co zagwarantuje, iż obszar rezerwatu nie będzie ulegał degradacji. W jego pobliżu, nieomal przy południowej granicy usytuowana jest Leśniczówka Zamczysko Zimne.
Mówiąc o Fiugajce wspomnieć należy też, iż przy północno zachodniej granicy ziem Jarnołtowa z Wielkim Dworem (niem. Ankern) w pobliżu miejscowości Kadzie (niem. Eichhorst) ma źródło rzeka Dzierzgoń (dawniej niem. Sorge) uchodząca do jeziora Drużno (niem. Drausen See), po czym jako rzeka Elbląg wpływająca do Zalewu Wiślanego.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa, 1880-1914, tak opisuje początkowy bieg tej rzeki „Dzierzgoń niem. Sorge, w starych dokumentach po słowiańsku Sirgune, niewielka rzeka, ma swój początek w Prusach wschodnich w powiecie morąskim (Mohrungen) przy wsi Kadzie, w pobliżu wiosek Bauditen, Arnsdorf i Polwiten. Płynie początkowo w kierunku przeważnie zachodnim koło wsi Ankern, Lothen; przy Mishwalde obraca młyn (…)”.
Warszawa, listopad 2011
Zbigniew Jerzy Woś
zbigwos@gmail.com
__________________________
fotografie: Leszek Meller
1 Patrz „Wykaz nazw wód płynących” http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/hydronimy1.pdf oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną.
2 Katalog Obszarów Natura 2000, http://obszary.natura2000.org.pl/index.php?s=obszar&id=369.